20. Rolnictwo

20 – ROLNICTWO

Opis mapy i legendy

Mapa „Rolnictwo” pozwoli Ci zdobyć wiadomości o przestrzennym zróżnicowaniu rozwoju rolnictwa na świecie ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju produkcji rolniczej.

Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi.

Natomiast w prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Jest to numer 20.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji, w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej mapie umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to:

1. ramka mapy – ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy tej planszy wyjaśniliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy.

2. równik – oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową.

3. zwrotniki i koła podbiegunowe – narysowane czarną linią złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka, a następnie odnajdziesz równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe północne. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej.

4. południki 0° i 180° – pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią.

Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki, aby łatwiej je było odnaleźć. Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach.

Linię brzegową lądów, tak jak pokazano na planszy „Legenda” narysowano ciągłą, czarną linią. Oceany pozostawiono gładkie, w druku barwnym są niebieskie.

Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to:

1. ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej.

2. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno-wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno-wschodnia część Afryki.

3. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy.

4. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno-wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy.

   Następnie znajdź przy dalszym brzegu planszy objaśnienia użytych na tej mapie faktur. Zwróć uwagę na to, że z lewej strony pierwszych czterech wydzieleń znajduje się litera w brajlu i w barwnym druku. Za pomocą tej litery oznaczono na mapie obszary, których powierzchnia jest zbyt mała, żeby faktura na niej przedstawiona, była czytelna.

1. rolnictwo towarowe – szorstka rzadka faktura na czerwonym tle, oznaczona literą t.
2. rolnictwo naturalne – pionowe linie na zielonym tle, oznaczone literą n.
3. nawadniane uprawy ryżu – szorstka gęsta faktura na seledynowym tle, oznaczona literą r.
4. koczownicze pasterstwo – ukośne linie na pomarańczowym tle, oznaczone literą k.
5. brak rolnictwa – gładka wypukła faktura.

Opis treści mapy

Znasz już legendy z objaśnieniami wszystkich elementów treści oraz układ kontynentów na mapie.

Przypomnij sobie legendę, którą znajdziesz w dalszej części arkusza. Zawiera ona pięć wydzielonych charakterystyk dotyczących rolnictwa na świecie. Poznasz zatem klasyfikację rolnictwa z podziałem na rolnictwo towarowe i naturalne. Znajdziesz na mapie również obszary uprawy ryżu metodą nawadniania oraz pierwotną formę hodowli, jaką jest pasterstwo koczownicze. Z łatwością określisz również obszary niekorzystne dla rozwoju rolnictwa.

Zacznijmy od wyjaśnienia słowa rolnictwo. Jest to dział gospodarki narodowej, którego celem jest produkcja lub pozyskiwanie produktów na potrzeby spożycia przez człowieka i zwierzęta. To również produkcja surowców dla innych działów gospodarki, w tym przede wszystkim przemysłu spożywczego, obuwniczego, chemicznego i włókienniczego. Rolnictwo obejmuje produkcję roślinną i hodowlę zwierząt.

Od razu narzuca się pierwsze kryterium podziału rolnictwa ze względu na rodzaj produkcji i jego odbiorcę czyli na produkcję roślinną i hodowlę. Ale kryteriów podziału rolnictwa może być dużo.

Na naszej mapie znajdziesz rozmieszczenie rolnictwa o charakterze towarowym i naturalnym.

Rolnictwo towarowe obejmuje gospodarstwa, które całą swoją produkcję lub przeważającą jej część sprzedają, zaopatrując rynek krajowy i światowy. Są to najczęściej duże, wyspecjalizowane gospodarstwa w krajach rozwiniętych i średnio rozwiniętych, gdzie produkuje się na eksport używki (kawa, kakao, herbata, tytoń), włókna naturalne (bawełna, len, konopie, juta, sizal oraz z hodowli – wełna) i owoce tropikalne (na przykład banany, pomarańcze, mandarynki).

Rolnictwo naturalne obejmuje gospodarstwa, w których produkcja nastawiona jest niemal wyłącznie na swoje potrzeby. Przeważa uprawa roślin, zwłaszcza zbóż, roślin okopowych i strączkowych, ale także hodowane jest bydło, owce, kozy, wielbłądy i renifery. Na naszej mapie znajdziesz obszary oznaczające pasterstwo koczownicze, które jest formą rolnictwa naturalnego. Cechą główną takiej hodowli jest konieczność przemieszczania się ludzi wraz ze stadami w poszukiwaniu lepszych warunków do wypasu zwierząt. Taka forma występuje na obszarze sawanny w Afryce, na stepach w Azji południowo-zachodniej i Europy południowo-wschodniej oraz w tundrze w Europie północnej i Ameryce Północnej.

Spośród wszystkich działów gospodarki rolnictwo w największym stopniu uzależnione jest od warunków naturalnych, a zwłaszcza od klimatu, rodzaju gleb i ukształtowania powierzchni.

Klimat wpływa na okres wegetacji roślin i pośrednio na chów zwierząt.

Strefa klimatu morskiego i monsunowego w strefie zwrotnikowej, podzwrotnikowej i umiarkowanej ciepłej to najlepsze warunki do rozwoju rolnictwa. Natomiast klimat równikowy wilgotny, klimaty kontynentalne w strefach zwrotnikowych, podzwrotnikowych i umiarkowanych oraz klimaty okołobiegunowe i górskie stanowią barierę dla rozwoju tej gałęzi gospodarki.

Wzrost roślin i wielkość uzyskiwanych plonów zależy od rodzaju gleby i substancji pokarmowych jakie się w niej znajdują. Najlepsze gleby to: czarnoziemy i gleby brunatne na lessach, gleby wulkaniczne, mady rzeczne, czarne ziemie. Niskie plony natomiast uzyskuje się na glebach inicjalnych, kwaśnych, słonych, słabo napowietrzonych i niezdolnych do trzymania wilgoci.

Ukształtowanie powierzchni oraz wysokość nad poziomem morza wpływa również niewątpliwie na rozwój rolnictwa. Tereny płaskie lub lekko faliste czyli niziny, wyżyny oraz przedgórza i kotliny to najkorzystniejsze warunki do rozwoju rolnictwa. Bardzo urozmaicona rzeźba terenu stwarza trudności techniczne w uprawie roślin, ale przede wszystkim warunki klimatyczne są mniej stabilne niż na terenach nizinnych.

Do obszarów o bardzo dogodnych warunkach naturalnych zalicza się następujące tereny:

1. Europa – Nizina Padańska, Nizina Francuska, Nizina Angielska, Wyżyna Bawarska, Nizina Śląska, Wyżyna Lubelska, Nizina Węgierska, Nizina Wołoska, Wyżyna Podolska i południowo-zachodnia Rosja;
2. Azja – Mezopotamia, Pogórze Kazachskie, Nizina Gangesu, Nizina Chińska, Kotlina Syczuańska, Nizina Mandżurska i delta Mekongu;
3. Afryka – delta Nilu i Kraj Przylądkowy w Republice Południowej Afryki;
4. Ameryka Północna – wschodnia część Wielkich Równin, Równiny Centralne i Dolina Kalifornijska;
5. Ameryka Południowa – południowa część Niziny La Platy, południowo-wschodnia część Wyżyny Brazylijskiej;
6. Australia – południowo-wschodnia część kontynentu.

Jak już wiemy, rolnictwo można klasyfikować na wiele sposobów biorąc pod uwagę różne kryteria.

Patrząc pod kątem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i gęstości zaludnienia można podzielić ten dział gospodarki na rolnictwo intensywne i ekstensywne. To pierwsze występuje najczęściej na obszarach o wysokiej gęstości zaludnienia i kojarzy się z wydajną produkcją oraz dużymi nakładami pracy i finansów w celu osiągnięcia wysokich plonów i efektywnej hodowli. Zazwyczaj cała produkcja przeznaczona jest na sprzedaż a gospodarstwa mają silną specjalizację. Ten typ rolnictwa przeważa w większości krajów Europy Zachodniej oraz w Ameryce Północnej i Australii, przy czym wskaźnik zaludnienia nie jest tam decydujący (na przykład wielkie farmy amerykańskie). Na obszarach o małej gęstości zaludnienia występuje rolnictwo ekstensywne charakteryzujące się mniejszymi nakładami pracy i kapitału, co w rezultacie daje niskie plony i efekty w hodowli.

Poszczególne rośliny uprawne mają określone warunki glebowe i klimatyczne. Dzięki technice i większym nakładom finansowym można rozszerzyć zasięg uprawy bądź podnieść wielkość plonów, ale przeważająca część zasiewów wybranych roślin przypisana jest do danej strefy klimatycznej. Na mapie zaznaczono obszary nawadniane pod uprawę ryżu. To jedna z metod uprawy tej rośliny, która rośnie przez cały czas w wodzie na polach osuszanych jedynie podczas zbiorów. Warunki na taką uprawę są najlepsze w południowej i południowo-wschodniej Azji w strefie klimatu monsunowego. Ryż w tym regionie stanowi podstawę wyżywienia dla ogromnej liczby ludności.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.