KRESOWIZMY

słownik polszczyzny kresowej

Nasz słownik jest wyborem polszczyzny jaką można spotkać na Kresach, która nadal funkcjonuje w codziennej, żywej mowie i jest przekazywana kolejnym pokoleniom. Znajdziemy tu zapożyczenia z języka ukraińskiego, niemieckiego, rosyjskiego i jidisz oraz gwaryzmy, czasami z kilkoma znaczeniami. Co ciekawe, niejednokrotnie słyszymy „dziwne” słowa, "powiedzonka" od naszych dziadków czy rodziców, a wiele też sami używamy słów, nie mając świadomości, że to mogą być kresowizmy.

Badacze polszczyzny funkcjonującej poza granicami Polski etnicznej zwracają uwagę na trudności klasyfikacji i szczególnych problemach interpretacyjnych pojawiająch się, gdy dochodzi do kontaktu języka polskiego z innymi językami, tak jak to ma miejsce na terenie byłych Kresów wschodnich. Dodatkowym problemem jest wielowiekowy proces kształtowania się polszczyzny kresowej, na którą wpływają również różne regionalizmy o trudnej nieczęsto do ustalenia genezie przez co interpretacja, objaśnienie znaczenia może być dość skomplikowane. Można uznać, że część kresowizmów to zapożyczenia przeniesione wraz ze znaczeniem do polszczyzny z innego języka a część to zapożyczenia, których znaczenie uległo zmianie (lub zostało poszerzone) właśnie pod wpływem innych języków, ale też regionalizmów, które wprowadzają dużo różnorodności, często zachowując historię i kulturę danego regionu co de facto wpływa na wzbogacanie języka.

Kresowizmy to żywy język, stale zmieniający się, bo przecież ludność pochodzenia polskiego mieszkająca na byłych Kresach, używa polszczyzny, wzbogacając ją o nowe słowa, nadają nowe znaczenia już istniejącym wyrazom.

Nasz wykaz powstał w oparciu o rozproszony w Internecie materiał badawczy. Już teraz mamy w naszym SŁOWNIKU KRESOWIZMÓW ponad 2000 haseł. Będziemy systematycznie go uzupełniać i prosimy o dołączenie do tej zabawy i nadsyłanie kresowizmów, których nie umieściliśmy w poniższym słowniku, a usłyszeliście je podczas rozmowy, przeczytaliście w książce. Prosimy również o informację, jeśli, któreś z haseł zostało błędnie opisane. Swoje uwagi, propozycje możecie przesyłać za pomocą formularza kontaktowego lub na adres tyflomapy@tyflomapy.pl

Życzymy miłej zabawy.

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O P R S Ś T U W Z Ź Ż

A 

a nu jego (jeho) – do diabła z nim

a to to to – zwrot o nie słuchającym dobrych rad (dziecku, czasem dorosłym), którego spotkała kara, np. dziecka które sparzyło się pokrzywą i zaczęło płakać się nie żałowało, tylko mówiło się „a to to to, a to to to”

a wo – o tutaj (np. „- Gdzie leży nóż? – A wo, tuwo”)

abalasa – gruba żerdka od płotu – używana jako wspornik do ogrodzenia

aby tylko – byle jak, niezbyt dobrze

achanie – wyrażanie niezadowolenia mówieniem "ach"

adresować się – zalecać się

afera – kolidujące z prawem przedsięwzięcie, afera

akuratnie – zrobione dokładnie tak jak trzeba, rzetelnie, starannie

ali wo – ależ skąd, mowy nie ma

ambaras – zakłopotanie, kłopot, trudności

amoniaczek – ciastko pieczone z dodatkiem amoniaku

ancug – odświętne ubranie

antek – łobuz, chuligan

anzug – ubranie, zwłaszcza męskie

apałonik – łyżka wazowa

apiać – znowu

apikuła – niezdara, oferma

apilinka – gmina

arenda – najem, użytkowanie za opłatą, dzierżawa

aresztant / arysztant – swawolne, rozpuszczone dziecko

asenterunek – pobór do wojska

asenterunkowy – poborowy 

aspan – pogardliwe przezwisko zamożnego gospodarza

asymilować – przywłaszczyć, przyswoić sobie

asystent – drużba weselny

asystentka – druhna weselna

asystować – zalecać się do dziewczyny

atestat / aciestat – świadectwo szkolne

awans – zaliczka pieniężna na poczet jakiejś należności

awaria – zderzenie pojazdów, wypadek, kraksa

a wszystko równo – mimo wszystko

B

baba – 1. kobieta; 2. żona

babiarz / babnik – kobieciarz

babicha – niesympatyczna kobieta, babsko

babieć – niewieścieć, upodabniać się do baby

babiniec – kruchta, przedsionek kościelny, gdzie modlą się kobiety

babka – 1. elegancka kobieta; 2. babcia, matka ojca lub matki; 3. słoma po omłocie związana w snop

bachor / bachur – małe dziecko, zwłaszcza żydowskie

bachuruk – smarkacz, dzieciak

bachuryca – smarkula

baciaryga / baciar – cwaniaczek, niebieski ptak, chuligan, tak jak lwowski batiar, przy czym baciaryga, to ktoś kogo należy się obawiać, a baciar, to raczej nieszkodliwy łobuziak

baciuszka – ksiądz prawosławny

baćki – rodzice

baćko – ojciec

badować – kąpać się, przebywać w kurorcie

badunia – miejsce do prania na rzece

badyl – chwast

badziewie / badziew – coś bez wartości

badzina – mężczyzna prowadzący rozwiązły tryb życia, babiarz

bajdeła – młokos, nierób

bajdurzyć – opowiadać zmyślone historie, „Ta co ty mi będziesz tu bajdurzył Tońciu!”

bajerować – 1. kłamać, bujać, zawracać głowę, „Ta ty mu nie wierz, on zawsze bajeruje”; 2. flirtować, „Ta ty tę pannę tak bajerujesz, że się będziesz musiał ożenić”

bajka – plotka, wymysł, coś nieistotnego

bajstruk – nieślubne dziecko

bajura – kałuża (bajoro)

bakalaur – bakałarz

baleja – balia

balnica – szpital

balonami – szybko, piorunem

balować – tańczyć, bawić się na zabawach, wieczorynkach

bałabuch – 1. zwykle kiepsko wypieczone ciasto, lub ugnieciona ze sieczką glina – jako materiał budowlany; 2. bułka drożdżowa niesłodka pieczona na okres Nowego Roku dla częstowania dzieci, które chodziły z życzeniami – szczodrowaniem

bałabuch – forma okrągłego, wyrośniętego ciasta

bałak – mowa, rozmowa

bałakać – mówić, rozmawiać

bałamkać – chwiać się

bałamucić – oszukiwać, zwodzić kogo

bałamut – osoba, która oszukuje, kłamie, bałamuci

bambaryła – grubas, głupek, ciężki umysł

bamber – bogaty gospodarz, najczęściej potomek kolonistów józefińskich

bambetel – skrzynia na ubrania ale też drewniana ława do siedzenia, a po rozsunięciu siedziska łóżko do spania

bambetle – łachy

bambosze – ranne pantofle uszyte z resztek tkanin

banaluki – głupoty, gadasz banaluki, mówisz głupoty

bandior – bandyta

bandzie – wystarczy

bandzioch – brzuch, zwłaszcza duży

banerka – puszka, konserwa

baniaczek – garnuszek

baniaczek – metalowy kubek

baniak – 1. duży garnek metalowy; 2. garnek

banialuki – niedorzeczności

banka – słoik

banta – grzęda

bańka – 1. bombka; 2. blaszane naczynie używane do przechowywania mleka

barabanić – łomotać, stukać, dobijać się, bębnić

baraboje – ziemniak (mówiło się na obszarze od Lwowa do Kamienia Podolskiego „Nagotowała cały baniak baraboji”)

barabolec – wino owocowe, ale też ciasto z zakalcem

barbulon – pogardliwie: zrzęda

barachło – coś bezwartościowego

baraszkować się – bawić się, dokazując

bardak – bałagan, rozgardiasz

barłóg – nędzne, brudne posłanie, też mieszkanie, barłóg

baryk – bar, knajpa

baryłka – gruby, otyły człowiek, zwłaszcza dziecko lub młoda dziewczyna

barzda – człowiek kłótliwy, niesympatyczny

batarejka – latarka kieszonkowa

batug – bat

bełtać – mieszać, mącić

berbelucha – coś mętnego, tanie wino

beretka – beret

besztać – wymawiać komuś, robić ostre wymówki

bez – przez, przejdź bez ulice – przejdź przez ulice

bezbożno – okropnie, strasznie

bezhołowie – zamęt, zamieszanie, brak porządku

bezziemielny – bez ziemi, nieposiadający ziemi

bezzubnik – człowiek bezzębny

bękart – nieślubne dziecko

bieda – nieszczęście, kłopoty

biedować – 1. żyć w biedzie, być w trudnych warukach materialnych; 2. martwić się, narzekać, użalać się

biegać na wyprzódki – ścigać się

bieguny – chodzik dla dziecka

bihme – przysięga, potwierdzenie, przekonanie kogoś, że mówi się prawdę

bijak – człowiek zadziorny, skonny do bójki

bilet przejazdowy – bilet miesięczny

bladzina – kobieta lekkich obyczajów

blekot – szalej (roślina)

blin – placek, racuszek z tartych ziemniaków, mąki pszennej, gryczanej

błancza – guz

błazen – smarkacz, młokos

błotka – płotka

bobsko – strach, udziwnienie

bodaj – 1. żeby, oby; 2. okrzyk zachwytu, podziwu, zdziwienia

bodak – oset

bodiak, bodziak – oset, kłująca roślina

bogobojny – pobożny, religijny

boleźnia – choroba

bolka – piłka gumowa

bołoto – pole

bor – wiertło

borgować – kredytować, zborgować

bormaszyna – wiertarka

bosaki – sandały (buty letnie)

bowdur – osoba upośledzona intelektualnie, wolno myśląca

bożyć się – przysięgać, a zabóż się – przysięgnij, zaklinać się na Boga

brać się – 1. próbować, czynić wysiłki, usiłować; 2. bronić, obstawać za kim, czym; 3. mocować się

bradziaga – ktoś nieprzyzwoity

braha – pozostałość po odparowaniu alkoholu z zacieru

braniać – nie pozwalać, zabraniać, zakazywać

bratelnik – brat

bratrura – piekarnik

brechać – kłamać; niektórzy jednak używają tego zwrotu jako – śmiać się

browar – piwo

brusek – osełka do ostrzenia np. kosy

buhalter – księgowy

bukwa – litera

bulba – 1. duży, długi nos; 2. czerwony nos

burżuj – bogaty gospodarz

brygada – zorganizowana grupa osób do wykonywania jakichś prac

bryka – 1. duży, ciężki wóz konny, fura; 2. powóz do przewożenia ludzi, bryczka

brykać – dokazywać

bryle – okulary

brynzel – idiota, glupek, ty brynzlu, ty idioto, baranie

brzechać – szczekać (np. pies brzechał)

buby / bubki – kuleczki, jagódki, itp.

buc – głupek

buchty – kluski drożdżowe gotowane na parze

bucim – na niby, na żarty

być w długu przed kimś – mieć dług (wobec kogoś)

budny – powszechny, zwykły (dzień)

budowna – dobrze zbudowana

bulka – kropla wody

bulwa / bulba – ziemniaki, kartofle

bułka chleba – „poproszę bułke chleba”, poproszę bochenek chleba

bundzyk – potrawa pieczona z tartych ziemniaków

bungu – spirytus

buńdziurzyć się – dąsać się

burbulować – 1. burczeć, gderać, zrzędzić; 2. gadać od rzeczy, pleść bzdury; 3. rozrabiać, buszować

burchel – pęcherz

buza – napój ze sfermentowanej kaszy jaglanej

bystry – 1. szybki, porędki; 2. żwawy, ruchliwy

bywać – zdarzać się

bywszy – były, dawny, eks

bzina – czarny bez

bździć – puszczać bąki

C

cacanka – rzecz miła, przyjemna

cacka – zabawka

cajg – bawełniany materiał do szycia mocnych ubrań roboczych

całuszka – piętka, pierwsza i ostatnia kromka chleba z bochenka

capać – chwytać coś nagle, szybko

cebr – ceber

cechować – stemplować, znakować

cedyłko – cedzak do mleka z tkaniny

centryfuga – 1. wirówka do mleka; 2. pralka

cepeliny – duże owalne pyzy z mięsem

cerkwa – cerkiew

certolić się – wzajemnie sobie ustępować

chabas – chwast

chabor – rodzaj łapówki lub prezentu

chałat – nędzny ubiór, najczęściej płaszcz

chałupa – chata, mieszkanie

cham / chamidło / chamówka – człowiek ordynarny, nieokrzesany, grubiańsk

chaman – cham

chapać – 1. chwytać, porywać; 2. łapczywie jeść

chapnąć – ukraść

chapun – pazerny, zachłanny

charakterny – 1. dobrego charakteru; 2. właściwy komu, czemu, charakterystyczn

chata – dom

chatyna – licha chata

chaziaj – gospodarz pełną gębą

chazior – pewny siebie, butny

cherlak – człowiek chorowity

chichotka / chichotun – osoba skłonna do śmiechu, śmieszka/śmieszek

chiebra – gromada, banda

chlapcążki – obcęgi, kombinerki

chlipać – płakać, szlochać po kryjomu

chłam – rupiecie

chłodnik – barszcz z buraków na zimno zmieszany z kwaśnym mlekiem lub śmietaną podawany na zimno

chłop – 1. dorosły mężczyzna; 2. rolnik, wieśniak

chłopaczek – niedorosły mężczyzna

chmara – gromada, tłum

chmielarnia – miejsce składowania chmielu

chochla – nabierka, warzęcha

choć – chociaż, przynajmniej

chodak – liche obuwie składające się z podeszwy i rzemyków

chodzić do magazynu – chodzić do sklepu

chodzić w arende – kraść owoce z sadu

chojci na ruci – chodź na ręce !

chomtolić – psuć, coś zacząć i zostawić nie gotowe

chopta – trawa

chowanie – pochówek, złożenie do grobu

choziajin / choziajka – gospodarz/gospodyni

chrabry – dzielny, energiczny; wyniosły, często zarozumiały

chrapy – nozdrza

chrobak – robak, glizda

chudoba – zwierzyna; inwentarz

chudowaty – dość chudy, chudawy

chwacit – starczy, dosyć („ci” czytać jako „c-i” nie „ć”)

chwiluńka – moment, chwileczkę

chwost – ogon, kita

chylić – nakłaniać, namawiać

chyższy – szybszy, kto chyższy? – kto szybszy?

ciamcialamcia – człowiek powolny, ślamazarny, ciapa

ciamkać / ciamać – wydawać w czasie jedzenia dźwięk podobny do cmokania, mlaskać

ciapki – kapcie

cichacz – człowiek pozornie spokojny, cicha woda

cidełko – płócienna tkanina do cedzenia mleka

ciekawić się – przejawiać zainteresowanie, interesować się

cielata – cielna

cieliepiej – niezdara, niedołęga

ciemieszyć się – wiercić się w pościeli

ciemnica – więzienie; bardzo ciemne pomieszczenie

ciemny – niewidomy

cieplica – łaźnia; szklarnia

cierlica / międlnica – narzędzie do międlenia lnu

cienki – chudy, szczupły (o człowieku)

cieplica – szklarnia lub tunel foliowy, cieplarnia

cieplić – palić w piecu

ciężki frajer – człowiek naiwny, głupiec

ciężko – trudno

ciężkowato – dość ciężko

cipier – teraz

cisnąć – wywierać nacisk, ugniatać, cisnąć

ciumać / cium / pociumać – całować (znane było powiedzenie: „po ciumaj mamusi”)

ciumbaryk – głupek, dziwak

ciupryk – założyć lewy but na prawą nogę lub odwrotnie

ciurkiem – gęstymi kroplami, strumieniem

ciurma – więzienie

ciut ciut – drobinę, nieco, bardzo mało

cmokać – mlaskać, cmokać

coby – żeby, aby

co niebądź – cokolwiek

co z tobą – o ci jest

cucić – przywracać do przytomności

cupać – skubać, trącać przynętę

cybuch – małolat, chłopak niedojrzały (lub też pogardliwe przezwisko Żyda)

cymes – 1. coś wartościowego; 2. coś pysznego, coś dobrego do jedzenia; nadzwyczajna potrawa, także nazwa jednej z potraw żydowskiego jadłospisu

cypek – mycka

cyrkularka – piła tarczowa

cyrulik – lekarz

czałpicsa – czepiać się kogoś, dręczyć kogoś

czaj – herbata

czarczica – nieznośna, złośliwa kobieta

czarnika – czernica; czarna jagoda

czeladź – 1. dzieci, potomstwo; 2. członkowie rodziny, osoby spokrewnione; 3. osoby z jednego gniazda rodzinnego wspólnie zamieszkujące; 4. rodzina jako podstawowa komórka społeczna

czemergies – samogon, ruska wódka

czemodan – walizka

czepić się – wystąpić agresywnie przeciwko komuś, przyczepić się

czepił sie jak rzep psiego ogona – ktoś się kogoś bardzo „uczepił”, przeszkadza

czerep – głowa

czerkać – pocierać zapałką o draskę, lub obracać trybik zapalniczki

częstokół – parkan, płot drewniany z zaostrzonych palików

czobot – but

czochrać się,  czuchrać – drapać się

czołno – łódka

czortopchajka – nędzna bryczka lub rozklekotany samochód

cziut, cziut – omal, o mały włos

czochrać – 1. targać, burzyć włosy; 2. rozskubywać i czesać wełnę, gręplować

czort – czart, diabeł

czuczeło – dziwadło, straszydło

czuć duch – czuć ciepło np. „już si pali w piecu i czuć duch”

czugunny – garnek odlewany, żeliwny garnek

czupyrchaty – skołtuniony

czuwać – słychać

czy ja jemu w garki patrze sie? – nie interesuję się jego sprawami

czychunka – kolej, tor kolejowy

czyjeść – ktoś

czynić – obrabiać, czyścić, przygotowywać

czyścić – obierać

czyścioch – człowiek dbający o czystość, czyścioszek

czyżyk – mały chłopczyk

Ć

ćwach – gwóźdź

D

dacza – 1. letnisko; 2. letni dom za miastem

dać się – 1. skoczyć, rzucić się, czmychnąć; 2. uderzyć w co, zderzyć się z czym

daje dzisiaj mróz – zimno dziś

dali popalić – dokuczyli

darem / na darem / daremno / nadaremno – bez efektu, bezproduktywnie

darować – dawać w prezencie

dawaj – dalej, a nuże

daże – nawet

dąć / duć – 1. wiać, dąć; 2. trąbić, dąć

debra – wertepy, pagórki, zarośla

denka – przykrywka

deszczka – deska

dwótka – pobożna starsza kobieta

dętka – bąbka choinkowa

didko / ditko – 1. diabeł „Didku go wi?”; 2. diabeł. W wymowie „d” miękkie

dnieć – rozwidniać się

do glidu – równo w rzędzie np. ustawić półkopki (mędle) w rzędzie

dobawić – dołożyć, dorzucić, dodać 

dobić się – 1. dostać się, dopchać się, przecisnąć się; 2. wystarać się, osiągnąć co poprzez starania

dobnia – 1. pieniek np. do rąbania drewna; 2. drewniany walec z rekojeścią służył jako wbijak, ubijak

dobrać się – dotrzeć, dostać się

dobudzić – z trudem obudzić

dochodzić tołku – racjonalizować, porządkować argumenty

dochować się – 1. wychować; 2. doczekać się

doczekać – dożyć

dogowor – umowa, porozumienie

dojadać – kończyć jeść

dokazywać – udowadniać

dokopać się – znaleźć, odnaleźć

dokumentalnie – w dokumentach

dołżen – ktoś powinien

domaszni – domowy, wyhodowany w swoim gospodarstwie, ogrodzie

domówić się – 1. dojść do porozumienia w jakiejś sprawie, umówić się; 2. zrozumieć się wzajemnie, zrozumieć czyjąś mowę

domówka – samogon, wódka domowej roboty

donica – duże naczynie gliniane do ucierania ciasta, makutra

dopatrywać – doglądać, troszczyć się

dopatrzyć – zadbać, uporządkować

dopędzić – doścignąć, dogonić

dopuskać – pozwolić podejść do siebie, dopuszczać do siebie

dornik – przebijak ślusarski, punktak

dorodny / dorósły – dorosły, pełnoletni

dosłużyć się – zdobyć funkcję

dostąpić – podejść, przystąpić, przedostać się

doszkolny – przedszkolny

doścignąć – dopiąć czego, osiągnąć co

dotachać – z trudem donieść

do tych por – dotychczas

douczyć – nauczyć się się czegoś perfekcyjnie

dowierać – dowierzać, mieć zaufanie

dowlec – z trudem dociągnąć

dowojenny – przedwojenny

dożywocie – dożywocie

dójki – strzyki u krowy

drahle / drygli – galaretka z mięsa

drańcie – osoba o złej opinii, lub stare zniszczone rzeczy

drapak – skrobaczka, szufelka

drapaki – jeżyny

drenny – 1. kiepski, marny, lichy; 2. zły, niedobry, nieprzyjazny; 3. fałszywy

drewutnia – pomieszczenie do składania drzewa opałowego

druh druha – wzajemnie

drugi – 1. następujący po początkowym; 2. inny; 3. niektóry

drukować – pisać na maszynie

druszlak – durszlak, cedzak

drużba – druhny i druhowie weselni

drużnie – po przyjacielsku, zgodnie

drwa – drewno opałowe

dryblas – wysoki, niezgrabny mężczyzna; gapa

dryhle / studzinina – galareta z nóżek

drypcia – 1. młoda, drobna dziewczyna; 2. stara kobieta; 3. człowiek robiący drobne kroczki

drypcia – pogardliwie o starej kobiecie

dryzda – brzydka, chuda dziewczyna

drzazga – 1. łuczywo; 2. drzazga, trzaska, patyk

drzeć – 1. rwać na kawałki; niszczyć przez używanie; 2. zagryzać, rozszarpywać

drzewko – choinka bożonarodzeniowa

drzewnianny – drewniany

dubeltowy – podwójny

duca – gdy cielę, jagnię uderza mordą o wymię w czasie ssania

duchota – 1. zaduch w mieszkaniu; 2. duszne, parne powietrze, upał bez wiatru

duchowy orkiester – orkiestra dęta

duchówka – piekarnik

duć – wiać, dmuchać, „Ali duji” (o wietrze)

duldak – smoczek

dumać – myśleć

dumny – zarozumiały, hardy, wyniosły

dupowaty – niezaradny, ślamazarny, niemrawy

durak – dziwny, głupek, człowiek głupi

durniacha – naiwniak, łatwowierny

durnota – głupota

durnowato – nieswojo, przykro, głupio, nieprzyjemnie

durzyć komuś głowę – zaprzątać kogoś czymś niepotrzebnie, zawracać komuś głowę

duszone kartofle – puré z kartofli

dwiuch – dwóch

dwojaczki – bliźnięta

dwojorodna – siostra cioteczna, kuzynka

dwojurodny – cioteczny, stryjeczny

dybać – patrzeć, oglądać, widzieć

dychać – z trudem oddychać

dynia – zamiast melon i melon zamiast dynia

dynksić – bać się

dyrwan – ugór, ziemia leżąca odłogiem

dyrygować – być wodzirejem

dziabarakać – pyskować

dziad / dziadek / dziaduk / dziadunia / dzieduś – 1. ojciec ojca albo matki, dziadek; 2. stary mężczyzna; 3. lekceważąco o mężczyźnie; 4. pierwszy zżęty snop żyta ustawiony w widocznym miejscu w mieszkaniu

dziadki / dziadowie / dziaduki / dziadule – rodzice ojca lub matki, dziadkowie

dziadować – biedować

dziaduch – słoma na podłodze w okresie Bożego Narodzenia

dziadulo / dziadunio / dziaduńka – dziadek

dziady – 1. przodkowie; 2. święto zmarłych

dziabać – rozdrabniać (warzywa w kuchni, ziemię motyką itp.)

działgać – pies działga, pies ujada

dziamgać – marudzić, pleść bzdury, gadać androny

dziażka – pasek

dzieło – sprawa, interes

dziengi – pieniądze

dziennik – ogrodzona przestrzeń pomiędzy oborą (stodołą) i domem, gdzie przebywają w dzień zwierzęta

dzierżeć – trzymać, przechowywać

dziewczyna – 1. młoda niezamężna kobieta; 2. córka

dzieżka – dzbanek

dziornąć – wypić duszkiem w szybkim tempie

dziwo – coś dziwnego, rzecz dziwna

dzwonko – część ryby

dzwonnik – kościelny, zakrystian

dźwi – drzwi

dżagan – kilof, oskard

dżentelmen spod ciemnej gwiazdy – właściwie wyzwisko, ale eufemistyczne, na określenie mężczyzny o grubych obyczajach, niekulturalnego

E

egzekwie – ceremonie pogrzebowe, nabożeństwo za zmarłych

ekskursja – wycieczka

enkawedzista – funkcjonariusz radzieckich służb wewnętrznych

erki – kleszcze

europlan – samolot

euroskeptyk – eurosceptyk

F

facetka – kobieta

fach – zawód

fajerka – jedno z kółek żeliwnych zakrywające otwór w płycie kuchennej

fajny – dobry

familiak – krewny, osoba spokrewniona

fana – chorągiew

fanaberia – dziwactwa, grymasy, kaprysy

fanga – ślad po uderzeniu

faradyny – spodnie

farfocle – strzępy, frędzle

fary – leflektory

fasować – termin raczej wojskowy – pobrać z magazynu należną odzież, żywność, broń

feca – onuca, owijka

felerny – wadliwy, z wadą

ferflasza – manierka – metalowa butelka

fest – 1. bardzo mocno; 2. odpust, święto parafialne

ficzka – krotka bluzka, kurtka

fifraczek – żakiet (najlepiej fioletowy, bo to kolor Podlasianek)

fiksować – 1. gadać głupstwa, wygłupiać się; 2. wariować, szaleć

fiłozof – mędrek

financ – urzędnik finansowy

fizyczny piec – piec opalany węglem, drewnem

flafcążki – obcęgi, kombinerki

fleja – brudas, brudaska

fleszka – pendrive

fojerman – strażak

folksdojczer – osoba pochodzenia niemieckiego

fon – tło

frajer – spryciarz

francik – elegancik

franticha – elegantka, strojnisia

frasować się – frasować się, martwić się, troszczyć się

frojmycha – kobieta nie dbająca o siebie, źle ubrana, niechlujna, brudna

fufajka – waciak, ciepła koszula, kufajka

funio – ważniak, zarozumialec, „ali struga funia!” (udaje ważniaka)

fura – wóz konny

furgon – duży szeroki wóz, np. do wożenia siana

furmanować – być furmanem, powozić, furmanić

furt – znowu, jeszcze raz, ponownie

futbol – piłka nożna

futer – pożywienie dla koni

futrować – karmić zwierzęta gospodarskie

fyrnąć – wyrzucić

G

gacie – spodnie

gadacz – człowiek gadatliwy, gaduła

gadać – 1. gadać, źle mówić, obgadywać; 2. wróżyć

gadzina – 1. żmija; 2. wąż; 3. kobieta zjadliwa, nieznośna

gała – nieudacznik, gapa, ciapa

garki – garnki

gawęda – 1. mowa; 2. pogłoska, opowieść; 3. rozmowa

gąsewka – skórzany łącznik bijaka z trzymakiem w cepach

gdula – gruszka

gdzieniebądź – gdzieś, gdziekolwiek; dokądkolwiek

giczał – noga

giet  – getto

gil – owad − giez bydlęcy

gilza – łuska bez pocisku

giry / syry – nogi

git – dobrze, w porządku

glaca – łysina

glanc – błysk

gładzić – 1. wyrównywać powierzchnię drewna heblem, heblować; 2. wygładzać tkaninę przy pomocy żelazka, prasować

głodówka – brak żywności

głowa – prezes, przewodniczący

gnypak – tępy nóż

godziwy – zdatny, przydatny

gołodupiec – biedaczyna

gonić – poganiać; wyganiać

gorąc – gorąco

gorączka – pośpiech

gospodarować – zajmować się prowadzeniem gospodarstwa

gospodarzyć – prowadzić gospodarstwo

gosudarstwo – państwo

gościniec – droga główna od miejscowości do miejscowości

góruje – ból nie do wytrzymania

gra w „dwa tereny” – gra „w dwa ognie”

gra w „piegi” – ułańska zabawa

graba – ręka

grabka – grabie

grabli – grzebień

grać w kaczanego – wielkanocna zabawa polegająca na toczeniu jajek po pochyłości

gradus – 1. o zawartości alkoholu, procent; 2. stopień, schodek

grale – rodzaj wideł 3 lub 4 palczastych

gramolić się – wdrapywać się (np. po drabinie)

gramota – nazwa świadectwa szkolnego wydawanego w czasie władzy radzieckiej

gramotny – wykształcony, umiejący czytać i pisać

granica – polna droga

grażdanstwo – obywatelstwo

grosz – pewna suma pieniędzy, pieniądze

gruba – piwnica ziemna

gruca – potrawa wigilijna z kaszy (perłowej) ze słodkimi dodatkami

grudz – klatka piersiowa

gryzmoły – niestaranne pismo, bazgroły

guasz – gwasz (farba)

gudz – 1. guz, narośl; 2. węzeł na sznurku (nie do rozwiązania)

guła – osoba mało inteligentna

gumno – łąka

gustować – przypadać do gustu, podobać się

gwałt – szum, hałas

gwer – karabin, lub ogólnie broń

gzić się – zachowanie zwierząt podczas rui

H

habziaki – chwasty

haczka – narzędzie do wygarniania węgli, popiołu z pieca; rodzaj motyki

hadiuka – wąż, padalec

hadzić – brzydzić się

hadziuka – złośliwiec „To taki hadziuka, do studni ni dopuści”

hadztwo – ohyda, obrzydliwa istota, nieprzyjemne uczucie

hajda – okrzyk przynaglający: jazda, nuże

hajcować – palić

hajdamaka – pogardliwie Ukrainiec (awanturnik)

hajno – żmudnie, uciążliwie

hajtać się – brać ślub

halaburda – awanturnik, awantura, burda, „Pupili sy, ta narubili halaburdy”

halawa – nie zasiany plac w zbożu

halba – szklanka, kufel

halsztuk – 1. krawat; 2. chustka na szyję noszona przez mężczyzn pod kołnierzykiem koszuli

halukać – nawoływać, np. do wstawania

hałaj – bałagan

hałajko – brudas, zaniedbany

hałuszka – kluska, pyza

hamaj – tak się mówiło do dziecka żeby jadło

hamba – wstyd, ujma na honorze, hańba

handryczyć się – sprzeczać się, złościć, pokrzykiwać

haniebnie – 1. bardzo; 2. dużo, moc; 3. źle, kiepsko

hapać – brać

hapun – ten co zabiera nie swoje, (hapać – brać) np. po niegrzeczne dzieci przychodzi hapun hebel – kochanek

haratać – bić, tłuc, skaleczyć

harbuz – wspólna nazwa dyni, arbuza, melona

harczeć – mówić, rozmawiać

harmider / rajwach – gwar, hałas

harny – 1. zarozumiały, wyniosły; 2. piękny

harować – 1. biedować, cierpieć biedę, żyć w ubóstwie; 2. harować, ciężko pracować

hasior – gąsior

haukać – szczekać

hebel – strug

heblarka – strugarka

heca – zabawna sytuacja

hela – skrzynia ładowna w wozie konnym

herbata / harbata / arbata – herbata

herod – ktoś brutalny, skłonny do kłótni

het – daleko

het tam – gdzieś (np. „idź het” – idź sobie)

het i nazad – tam i z powrotem

hetudy – tędy

hetyj – ten

hibać się – kołysać się, chybotać się

hledzieć – patrzeć

hodować – 1. wychowywać dzieci; 2. hodować zwierzęta, uprawiać rośliny; 3. wychowywać, nadawać kierunek rozwoju

hodować się – wychowywać się

hojrak – ryzykant, cwaniak

hołoble – dyszle boczne w wozie konnym

hołodryga – oberwaniec, nicpoń, łajdak

hołowa – głowa

honorowy – 1. zarozumiały, wyniosły; 2. mający poczucie godności osobistej

horpyna – wielka kobieta

horyłka – gorzałka, wódka

hrabczuki – nieślubne dzieci hrabiego z dziewczynami z pobliskich wiosek

hreczka – gryka

hreczka – gryka

hryckal – szpadel

hrymać – uderzyć, walić

hrymak – Rusin, Ukrainiec

huby – grzyby

hukać – krzyczeć

hulać – 1. chodzić na zabawy, tańce; 2. bawić się hucznie, balować

hulaka – człowiek spędzający czas na hulankach, birbant

hulanka – popijawa

hultaj – 1. próżniak, leń; 2. łajdak, nikczemnik, łobuz

huncwot – łajdak, nicpoń, łobuz, ladaco

hurdzi – warczy, np. motor

hurma – grupa

hycel / huncwot – wieszak przy kołnierzu

hyckać – skakać, podskakiwać

hyczka – nać rośliny

hylaka – konar, gałąź

I

i wsio – koniec, finał, już po wszystkim, skończyło się

iber – ktoś, kogo darzymy szczególnym szacunkiem, podziwem

ich – trzeba ich podnieść, trzeba je podnieść (np. jabłka)

ichni – ich, należący do nich

idę do jego – idę do niego

idę/jadę na miasto – idę/jadę do miasta

idy ty w buraki – odczep się, odejdź

idz ty w żopu – odczep się, odwal się

idziem – idziemy

idzie deszcz – pada deszcz

idźta – idźcie

igra – gra towarzyska, zbiorowa zabawa

ikać – mieć czkawkę, czkać

inakszy / inszy – nie ten, nie taki sam, inny

indeks – kod pocztowy

iniej – w inny sposób, inaczej

inostranny – obcy, nie rodzimy

interesny – ciekawy, interesujący

istny – prawdziwy, szczery

iść pieszkom – iść na nogach, pieszo

iść z buta – iść pieszo

J

jabczny – zrobiony z jabłek, jabłkowy

jadaczka – wulgaryzm: usta, gęba

jagody – 1. czarne jagody leśne; 2. każde niewielkie mięsiste owoce

jajka w śniadku – jajka na miękko ledwo ścięte

jakkolwiek / jakniebądź – w jakiś sposób, nieważne jak, jakoś

jak raz – właśnie, akurat

jaka mucha cię ukąsiła –  cp cię ugryzło?

jaszczyk – skrzynka, skrzynia

jawić się – stawić się, przybyć

jąkała – człowiek, który się jąka

jełki – zjełczały

jełop – głupiec

Jewrej – Żyd

jobów nasadzić – nawymyślać, skląć

jomko – zręcznie, bardzo dobrze, szybko

jucha – krew

juszka – 1. rzadka zupa, wodnista część zupy, Pytano więc: „chcesz jeszcze zupy ? – Tak, ali samy juszki”; 2. wywar z suszonych owoców, sama woda z barszczu, zupy

juszka – wywietrznik piecowy

juszyć – jątrzyć, podburzać

K

kabacić – przekręcać

kaban – wieprz, świnia

kabanina – wieprzowina

kabona, kabonka – pieniądze

kacap / kacapiuk – 1. głupiec, 2. pogardliwie, przezwisko Rosjanina

kaciuba – pogrzebacz

kaczać – toczyć; wałkować

kaczan – 1. głąb kapusty; 2. głowa głupca, duża głowa

kagebesznik – pracownik aparatu bezpieczeństwa w ZSRR

kajdany – ciężkie zimowe buty

kajet – zeszyt

kalabania – kałuża, grząskie błoto na drodze

kaleki – człowiek niepełnosprawny ruchowo

kałakutasy – żołnierze, policja litewska (nazwa używana przez Polaków w czasie okupacji)

kałamucić – mącić, mieszać

kałapućkać – mieszać

kałatać – klekotać

kanka – konewka

kanon – armata

kapa – narzuta

kaparzyć – 1. pracować za niskie wynagrodzenie; 2. klepać biedę; 3. wykonywać pracę nierzetelnie

kaparzyć / kaparstwo – źle robić, zła robota, partactwo

kapcanieć – marnować się

kapota – palto, płaszcz, cieplejsze ubranie wierzchnie

kapować – rozumieć

kapsel – spłonka

Kapszuk – pogardliwa nazwa mieszkańca dawnej Kongresówki

kapszuk – wysuszony pęcherz moczowy wieprza używany jako woreczek na tytoń

kapuścinie – pozostałości kapusty po wycięciu główki

kapuza – kaptur

karakan – karaluch, albo ktoś niski

karman – portfel

kartacze – pyzy z mięsem

kartować – tasować karty

kasza hreczana – kasza gryczana

kaszel – worek ze sznurków na siano dla konia w podróży

kaszkiet – czapka

kaszlawy – ten, który kaszle, kaszlący

katać się – jeździć dla przyjemności, np. na sankach, nartach, rowerze itp.

katapula – proca

katulać – toczyć, turlać

katulać się – obracać się, przemieszczać

kawalerczak – niedorostek, smarkacz

kazać – mówić, powiedzieć

każdą razą bądź – w każdym przypadku

każden, któren – każdy, który

kąsać sobie łokcie – pluć sobie w brodę

kęsek – kawałek

kicha – wstyd, lub coś kiepskiego, jaka kicha – jaki wstyd, to jest kiszkawe – to jest kiepskie

kidać – 1. kapać, np. okidał się sosem; 2. rzucać

kiego – czego, po co, kiego licha tam jedziesz?! – po co tam (do cholery) jedziesz?!

kiendy? – którędy?

kiendziuk – flaki

kiepeła – głowa

kiernica – studnia o drewnianym szalunku, ocembrowaniu

kiknąć – umrzeć

kino – film

kinol – nos

kipiatok – wrzątek

kisle mleko – mleko zsiadłe

kiszka – wędlina z krwi i kaszy, kaszanka

kita – ogon

Kitajec – Chińczyk

kitrać – chować

klajster – klej z kasztanów

klatencja – klatka schodowa

kleić durnia – udawać, ukrywać coś

klekotun – bocian

klikać – wołać

klipa – powieka oka

kliszawy – koślawy

kluczka – 1. węzeł na sznurowadłach przy butach; 2. ucięta gałąź ok. 1,20 m z krótką odnogą na końcu pod kątem ostrym. Służyła m.in. do podnoszenia bron w czasie bronowania; 3. szydełko do dziergania

kluczyć – uruchamiać, włączać silnik za pomocą kluczyka

klukwa – żurawina

kładnąć – kłaść, umieszczać na czymś

Kłausik – lekceważąco – Liwin

knypeć – niedorostek, smarkacz

knysz – chleb świąteczny

kocik – mały kotek

kociuba – długa żerdź zakończona poprzecznie deseczką do wygarniania żaru w piecu chlebowym

kofta – sweter; bluzka

kokrzysko / kukrzysko – stare siedlisko

kolasa – 1. koło; 2. wóz gospodarski

kolebka – kołyska dla dziecka

koleśnie – dwa koła na osi umocowane z przodu ręcznego pługa. Zapewniały równą głębokość orki

kołdoby – wyboje

kołduny – rodzaj pierożków z ostrym farszem mięsnym gotowanych w rosole

kołotuszka – 1. drewniany przyrząd do rozgniatania; 2. kwirlejka do rozdrabniania potraw

kołtun – 1. zbity kłąb włosów na głowie powstały skutkiem brudu i wszawicy; 2. długie zmierzwione włosy, kudły

kołypać – dłubać, wydłubywać, wyciągać

komanda – drużyna, zespół

komenderować – dowodzić, rozkazywać

kondon – kondom

koniec końców – ostatecznie

konik – koń

konopas – pastuch koni

konople – konopie

konował – człowiek zajmujący się kastrowaniem ogierów

konwert – koperta

koński chwost – koński ogon (określenie rodzaju fryzury)

kosooki – oczy z zezem

kopaczka – kobieta kopiąca ziemniaki

kopańka – dłubanka, naczynie wykonane z jednego kawałka drewna

koperkaczka – puszka z podziurawionymi bokami, mocowana na drucie, wypełniona czymś palnym i rozpalona. Służyła dla zabawy do kręcenia otwartym ogniem wokół głowy

kordła – kołdra

koridor – korytarz

korobka – pojemnik, pudełko

koromysło / koromiesło – nosidło na wodę

korowaj – obrzędowe ciasto weselne, z pszennej mąki, owalnego kształtu, z wierzchu ozdobione

korp – gołębnik

kosa – warkocz

kosołapy – człowiek o krzywych, koślawych nogach

kosooki / kosy – zezowaty

kostka – pestka owocu czereśni, wiśni, śliwki

kostropaty – o nierównej powierzchni

koza – piecyk żeliwny

kozyrek – daszek od czapki

kozytkać – łaskotać

kozytki – łaskotki

krajc – kolor w kartach, trefl

krapszta – człowiek powolny, marudny

krase – kolorowe

kraska – farba (do malowania); kolor

kraszanka – jaja zabarwione na jeden kolor, ozdoba wielkanocnego stołu

krawatka – krawat

krepki – silny, mocny

kręcić komuś głowę – zawracać komuś głowę

krosznia – worek na obrok zawieszany koniom na szyi. Służył do karmienia koni w czasie dłuższego postoju

król – snopek z kilku zbóż ustawiany w rogu izby na Boże Narodzenie

kruczek – pogrzebacz

krupa – kasza

kryszka – okruszek

kryszyć – rozdrabniać

kryżałka – grubo pokrojona kapusta np. do barszczu

krzyże – część kręgosłupa, dolna część pleców

krzyżówka – skrzyżowanie dróg

kto pierwszy! – ścigajmy się!

któren – który

kubeł – wiadro

kucać – przysiad

kucia – świnka

kucza – 1. mały ciemny pokój, pomieszczenie dla zwierząt; 2. chlewik, niska szopa

kuczyć się – tęsknić, nudzić się, „kuczy mi si za tobą”

kuczyrawy – ktoś o kręconych włosach

kudłaj – przezwisko Żyda

kudły – zaniedbane, długie włosy

kukawka – kukułka

kukła – lalka

kuksnąć – uderzyć pięścią

kukurudza, kukuruza – kukurydza

kulinaria – wyroby garmażeryjne

kulka – uchwyt

kulsza – górna część nogi, udo, biodro

kulturno – kulturalnie, przyzwoicie, z kulturą

kułak – pięść

kumać – rozumieć, nie kumaty, człowiek mający trudności w zrozumieniu czegoś

kupalim – kąpaliśmy

kupla – szeroki pas (wojskowy)

kupraty – garbaty

kupywać – kupować

kurdupel / kurdupelek – pogardliwie: człowiek niskiego wzrostu

kurier – goniec, posłaniec

kurs – rok nauki na wyższej uczelni

kursant; kursantka – student; studentka

kuryj – człowiek o nieokreślonej płci, „ni to chłop ni baba”

kurzyć – 1. palić papierosy; 2. dymić

kurzyć się – unosić się (o dymie)

kuszka – puszka na osełkę do kosy zawieszana na pasku u spodni

kutać się – otulać się, okręcać się np. szalem

kutas – element ubioru; pompon, frędzel

kutia, kucia – potrawa wigilijna z kaszy z miodem i słodkimi dodatkami

kwadratny – kwadratowy; prostokątny

kwarcira – mieszkanie

kwartał – 1. część miasta między dwiema przecznicami; 2. działka, kwatera

kwas – 1. każdy kwaśny płyn; 2. zakwas na ciasto chlebowe

kwatera – 1. stancja, mieszkanie sublokatorskie; 2. mieszkanie

kwitancja – kwit, pokwitowanie

L

lać jak z wiadra – lać jak z cebra

laksa – biegunka

latoś – tego roku

leci jakby jemu soli na ogon nasypał – biegnie prędko, spieszy się

lecić – biec

lepietucha – kobieta lubiąca dużo mówić, gadatliwa kobieta

letko – lekko

letnik – człowiek przebywający na letnisku

lenszun / lewszun – leworęczny, mańkut

leżanka – miejsce do spania na piecu

licho – źle, trudno

lice – lejce

lichtarka – latarka, mówiono „weś lichtarke idź do lochu”

liczyć – uważać

lift – winda, dźwig

ligać – leżeć, położyć się

limo – siniec

liszni – zbędny, zbyteczny

lizun – człowiek, który się podlizuje

loch – rodzaj piwnicy ziemnej poza domem. Część wkopana w ziemi i część wystająca obsypana grubą warstwą ziemi. Służył do przechowywania produktów spożywczych i ziemniopłodów

luby – dowolny, jakikolwiek

luft – przewód w piecu odprowadzający dym

lulka – kołyska, kolebka

Ł

łabunić się – podlizywać się, przymilać się

łach – pogardliwie o ubraniach

łachman – stare zniszczone ubranie lub nędzna tkanina

łachudrowaty – człowiek niesolidny, godny pogardy

ładuszczak – garnek gliniany do mleka

ładyszka – dzbanek

łagier – 1. miejsce tymczasowego pobytu, np. turystów, obóz; 2. miejsce przymusowego odosobnienia więźniów, obóz karny

łajać – wyzywać, besztać, strofować

łajza – powsinoga

łapu capu – w pośpiechu, szybko, bez namysłu

łapuch – młody, niedoświadczony

łasy – chciwy

łeb / łepetyna / łbicho – głowa

łępaty – człowiek mający duże usta

łoj – oj, łoj boże – oj boże

łoncki dziadzio – staromodny, nieaktualny człowiek

łoni – ubiegłego roku

łopnąć – uderzyć

łopuch – łopian

łoszak – źrebak, młody koń

ług – roztwór do prania sporządzany domowym sposobem przez wrzucanie rozżarzonych szczap do wody i odstaniu

łupa – łupina

łupić – wydobywać łuski

łupka – skorupka

łupy – łupiny np. z ziemniaków

łymiszka – gęsta kasza kukurydziana, najczęściej polana słoniną ze skwarkami

łypa – warga

łyskać się – błyskać się

łyża – narta

M

machlar – krętacz, oszust, kłamca

machlować – kłamać, zmyślać; oszukiwać w interesach, robić krętactwa

machorka – lichy tytoń

maciurka – żeńskie rośliny konopii

maćko – duży wystający brzuch

magazyn – sklep

majątkowy – 1. należący do dworu, dworski; 2. posiadający majątek ziemski

majzel – przecinak ślusarski

makohon – drewniany wałek do ucierania maku

makownik – ciastko z dodatkiem maku

makutra – donica, naczynie do ucierania ciasta

maleńkość – wczesne dzieciństwo, okres wczesnego dzieciństwa

małysz – maluch

małyszka – mała dziewczynka

mama – żona

mamałyga – potrawa z ugotowanych ziemniaków z dodatkiem mąki kukurydzianej, kleik, gęsta zupa

mamka / mamaczka – mama

mamona / mamonka – pieniądze

manera – pusta puszka (banerka)

manszet – mankiet

mantełepa – człowiek kłótliwy, niezgodny; opuszczony

marszrut – trasa

marudzić – zwlekać, guzdrać się

masłobojka – maselnica, przyrząd do ubijania masła

maszingwer – karabin maszynowy

masztab – skala, zakres

maszyna – kuchnia gazowa

maść nabolenie – środek na chorobę

maśniczka – kierzynka, służyła do wyrobu masła

mata – macie

mączka – cukier

mecyja – wielka rzecz

medyk – lekarz

meldować – oznajmiać, raportować

melon – zamiast dynia i dynia – zamiast melon

menel – pijak

menelarz – złomiarz

meszty – półbuciki damskie, lub męskie

metodysta – metodyk

miarkować – 1. ustalać coś na jakiej podstawie, określać coś; 2. rozumieć, orientować się, kojarzyć, brać pod uwagę

miastowy / miestny – miejski, z miasta

mieć kołtun – fryzura w nieładzie, siano na głowie

miedsiostra – pielęgniarka

mielim – mielimy, mielta – mielcie

mielnik – młynarz

mienkuszka – miękka część chleba lub bułki

mieniać – zastępować jedno drugim, zmieniać

miesiąc – księżyc

miesny – miejscowy

mieszać - 1. plątać, mylić; 2. przeszkadzać

mieszkać (w małżeństwie) – żyć w związku

mieszkanie – izba, pokój

miętkuszka – środkowa część kromki chleba, bez skórki

mikicić – oszukiwać

minusować – odjąć

mleć – 1. przerabiać na mąkę; 2. pleść, dużo mówić

mleko uciekło – mleko wykipiało

mlon – nielubiany mężczyzna

młockarnia – maszyna do młócenia zboża

młynek – wialnia

modzele / mozole – odciski

mogilnik / mogiłki – cmentarz

mordownia – kiepska knajpa

Moskal – pogardliwie Rosjanin

motać – zwijać

motowidło – połączone drążki, z jednej strony w kształcie litery T a z drugiej Y. Służyły do nawijania przędzonej na kądzieli wełny, lnu lub konopii

motuzek – sznurek

możno – można

mraka – mgła, drobny deszczyk

murawiejnik – mrowisko

murawka – mrówka

murzyk – mężczyzna, chłop, wieśniak

musi – pewnie, prawdopodobnie, częste jest powiedzenie: musi tak...

muterka, mutra – nakrętka

mużyk – chłop; mężczyzna

mykicić się – mylić, plątać, mataczyć

mysiurki – miejsce w stodole nad klepiskiem

mysza – mysz

mysziginowaty – głupkowaty

myszorec – pomocnik woźnicy towarowej konnej platformy, ładowacz

myszygene – zwariowany, stuknięty

mytka – ścierka, zmywak do naczyń

N

na łbie ma to napisane – ma to wypisane na czole

na zaś – na później, na zapas

na zbytki – na żarty

na zdogońce – praca na szybkiego, na wyścigi

nabiedować się – nacierpieć się

nabrudzić – ubrudzić

nabyć się – długo być

nachodzić – znajdować

nacierać – wcierać

nacja – narodowość

naczalnik – kierownik, naczelnik

naczalny – początkowy

nada – trzeba

nadajeli – dali popalić

nadomnik – mąż przychodzący na gospodarstwo żony, tj. mężczyzna, który się wżenił

nadrukować – napisać na maszynie do pisania

naduć się – 1. dąsać się; 2. pogniewać, nie rozmawiać

nadusić – dużo wydusić

nadto – bardzo

nadymić – napełnić dymem

nadziękować – wielokrotnie dziękować

nadźwigać się – dużo dźwigać

nagadać – powiedzieć dużo

nagartać – nagarniać

nagłodować się – głodować przez dłuższy czas

nagniewać się – pogniewać się

nagotować – dużo ugotować

nahula – natrętny, upierdliwy

nahulukać – nakrzyczeć

najechać – przyjechać gromadnie, zjechać się

najmita – osoby przyjęte do pracy

nakapać – o deszczu

nakazać – nagadać

nalatać się – nabiegać się

nalecieć – o wodzie

naleźć – znaleźć

namolny – natrętny, upierdliwy

namordować się – zmęczyć się

naobkoło – naokoło, dookoła

napchać kałdun – napełnić brzuch

napakować – 1. napełnić ponad miarę, obładować; 2. przepełnić

napalić się – nagrzać się, zgrzać się

napieczętować na komputerze – napisać na komputerze

naprawić – skierować

na prosto – na przełaj

na ranku – rano

narychtować – naprawić, przygotować

nasermater / naserfajku – przekleństwa, ale o niezbyt wulgarnym wydźwięku, coś jak „o cholera”

nastać – 1. zacząć istnieć, powstać; 2. zacząć, naciskać, nalegać

nastojaszczo – 1. prawdziwie, naprawdę; 2. dość dużo, sporo

nastojka – nalewka

nastukotać – nakrzyczeć na kogoś

naszmarkać – smarkać

natachać się – nadźwigać się

nawarzyć – ugotować

nazad – 1. w kierunku odwrotnym, z powrotem; 2. wstecz, przed kilkoma laty; 3. do tyłu

naznaczyć – wyznaczyć, ustanowić

nazukoś – ukosem (przechodzić przez jezdnię nazukoś)

nerwowy – o człowieku chorym psychicznie

ni – 1. nie; 2. ani

ni be ni me ni kukareku – milczy, bo nic nie rozumie

niczego – nieźle, nienajgorzej

nie duż głowy – nie zawracaj mi głowy

nie zawracaj gitary – daj mi spokój, nie nudź

nie zdzierżyłem – nie wytrzymałem

nie zniese – nie zniosę

niecki – wydłubany w pniu owalny pojemnik z uchwytami po bokach

niedojeść – jeść za mało, być niedożywionym

niehadliwy – nie brzydzący się

niekiepski – niezły, dość dobry

nieludziany – niegrzeczny np. „nieludziany bachor”

nie podnosić trubki – nie podnosić słuchawki

nieserioźnie – niepoważnie

nieudobnie – nie wypada

niewidany – nadzwyczajny, rzadko spotykany

niezdały – 1. do niczego, nie przydatny; 2. chorowity, słaby, rzecz nieprzydatna

niezguła – niezdara, niedołęga

nijak – w żaden sposób

nijaki – 1. żaden; 2. lichy, marny

niuchać – wąchać, węszyć

niuńka – niedołęga, nie umiejący sobie radzić

niwistka – synowa zamieszkała u teściowej

nos – pijak

nosaty – z długim, wydatnym nosem

nrawić się – podobać się

nudny – smutny, markotny

nużda – 1. nędza, bieda; 2. wieloznaczne; np. „na nużdę ci to?” – „po co ci to?”; „nużda ciężka z bachorami” – „co za niedobre dzieci”

nyje mnię – mdli mnię

nypać – wtykać nos, wszędzie zaglądać

O

obacwaj – obydwaj

obchodzenie – sposób bycia, zachowanie się

obcy – cudzy

obejść się – obrządzić zwierzęta gospodarskie

oberemek – naręcz np. przynieść oberemek drewna

obiadować – jeść obiad

obied – obiad

obiedać – jeść obiad

objawić – ogłosić, oświadczyć

objawienie – ogłoszenie, plakat

obłamać – łamać

obmyć – umyć, spłukać

obniuchać – obwąchać

obojętnie – strasznie, niebezpiecznie

obrać – wybrać na podstawie głosowania

obratno – znów, z powrotem

obrąbać – odrąbać dookoła

obrezywać – obcinać

obrugać – zwymyślać, złajać

obrzyn – broń zazwyczaj kłusownicza, karabin z obciętą lufą

obszczeżytie – hotel robotniczy; bursa, dom akademicki

obszczy – ogólny, powszechny

obszmorgać – zedrzeć

obtalapać / obtelepać – ubrudzić

obtłoczyć – tłoczyć

obuczony – wyćwiczony, wyuczony

obuw – obuwie

obuwaj się – nakładaj buty

obżubrować – oczyścić ziarno

ocipiał? – zwariowałeś?

ocyganić – oszukać

oczadzieć – zwariować

odczmuchać się – otrząsnąć się

oddychać – odpocząć

odemknąć – otworzyć

odinoka – samotna

odkazać się – odmówić, nie zgodzić się, zrezygnować

odkluczyć – otworzy

odracha – niechluja

odkrycie – otwarcie (czegoś)

odkrytka – kartka pocztowa, pocztówka

odmienić – wymienić, zmienić

odprawiać – 1. przesyłać drogą pocztową itp., wysyłać; 2. odsyłać z powrotem

odprawiać się – ruszać z miejsca, odjeżdżać (o środkach transportu)

odpyty – rozmowy, zwiady, pertraktacje przd ślubem

odsztachnąć się – wystroić się

odwalić się – odpaść, oderwać się

odwietki – odwiedziny nowonarodzonego dziecka

odwirek – futryna u drzwi

odwurnkąć – powiedzieć coś niemiłego, odburnkąć

odziać się – ubrać się, włożyć na siebie

odzienie – odzież, ubranie

oj to tam – lekceważąco: coś takiego, wielkie rzeczy

ojcowizna – majątek odziedziczony po ojcu

ojczulek – pieszczotliwie o ojcu

okazać – okazać coś, wyrazić jakieś uczucia komuś

okazać się – znaleźć się

okołot – oczyszczona porcja słomy, używana potem m.in. do napełniania sienników, wyrobu mat

okrągła sierota – sierota, dziecko bez ojca i matki

okręcić wokół palca – oszukać, okpić kogoś

olejarnia – miejsce tłoczenia oleju

oładki / ołatki – placki ziemniaczane

ołówek chemiczny – ołówek kopiowy

omyłka – błąd, pomyłka

onegdyś – kiedyś; niedawno

opiać – jeszcze raz, znowu

oprawiać – dbać o porządek, sprzątać

ordynaryjny – pospolity, zwykły, prosty

osikowe – o mleku, na pół zsiadłe

osiłek – silny, dobrze zbudowany człowiek, siłacz

ostać się – 1. przetrwać w tym samym miejscu, zostać, pozosta; 2. znaleźć się w jakiejś sytuacji, być, zostać

oszak – źrebak

oszybka – błąd, pomyłka

ot – ot jaki ty głupi, (oj) jaki ty głupi

otawa – drugi pokos trawy

otpusk – urlop

ouwa – pomniejszenie, zlekceważenie czyjegoś czynu, np. naprawiłem płot – ouwa wielka mi robota

ozuć się – założyć buty

P

pac – szczur

pacan – podlotek, nastolatek, małolat

paciorek – koralik; paciorki to korale

paciuk – wieprz (tuczony)

padaka – coś bardzo śmiesznego, ale padaka – ale śmieszne

padnięty – osłabiony, bez sił

pajda – kromka chleba

pajucina – pajęczyna

palica – laska do podpierania się

pała – głowa

pampuch – rodzaj pączka (na oleju), pączki dla ubogich

paniaga – elegant, obowiązkowo w ancugu, mesztach i przy śledziu

paniał? – zrozumiał(eś)?

pantałyk – zmylić, zbić z tropu

panterik / pierwik / rogalek – mały rogalik z ciasta półfrancuskiego

panterka – perliczka

papcie – obuwie domowe

papendekiel – karton, papier na karton

parad – porządek, szyk

paradny – galowy, odświętny

paraszut – spadochron

park autobusowy – zajezdnia autobusowa

parkocze – odgłos gotującej się kaszy, ziemniaków

parnik – szklarnia

parpać – grzebać w ziemi np. „kury się parpały”

parszuk – świnia

partacz – pracujący niedbale

parzyć się – myć się w bani (łaźni) i chłostać wienikiem (miotełką brzozową)

paszcza – buzia, usta

patałach – ktoś niezadbany, poniżenie

patłaty – kudłaty, o długich włosach

patron – nabój

patrona – 1. rodzaj broni - patron; 2. nabój

patrzaj – patrz

patrzeć telewizor – oglądać telewizję

pełechy / pelechaty – długie potargane włosy (kudłaty)

peniak – tchórz

pensja – emerytura

pensjonier – emeryt

pepegi – tenisówki

perelina – peleryna

perewerty – coś gwałtownie gotującego się np. „zupa już perewerty”

perochy – pierogi

pet / kip – niedopałek, papieros

pieczenie – herbatniki, ciastka

pieczka – legowisko na piecu do spania

pieczyniarka – brytfanna

pierw / pierwiej – 1. dawniej, przedtem; 2. na początku, najpierw

pierwszokolejny – pierwszorzędny

pieszki – pieszo, na piechotę

pietuch – kogut

pinda – narząd płciowy kobiety, również używane jako obelga

pinderka – czapka żołnierska

pipka – cygarniczka, lufka

piston – smarkacz

piśko – siusiak

piśmienny – umiejący dobrze pisać

piterka – portfelik

pitolko – ktoś niepoważny, niedojrzały

placforma – platforma np. konna do przewożenia dużych ładunków

plajster – plaster

plantować – karczować, przygotowywać teren pod uprawy

plapa / plepatun – człowiek dużo mόwiący, niesłowny, niepoważny

plaskaty – płaski, spłaszczony

pliskać – klepać, oklepywać

plita – kuchnia z żelaznym blatem

plugastwa – pogardliwie o robactwie, insektach

płastinka – płyta gramofonowa

płastynki – blaszki z owalnym otworem przybijane do obcasa, służące do mocowania łyżew

płaszczadka – drewniany podest do tańca

płatwa – rodzaj belki 

po cichutku – powoli, spokojnie

po mojemu – moim zdaniem, według mnie

po możliwości – w miarę możliwości

po pociemku – po ciemku, siedzę po pociemku

po poslednim – jeszcze jednym, kolejnym, to jak, po poslednim? – to jak, zapalimy jeszcze?

pobieda – zwycięstwo

pocelować – trafić

pochlopka – cieńka zupa

pochłodnieje – ochłodzi się

pociopać – posiekać

pocisnąć – wycisnąć

poczochrać – podrapać, połaskotać

podać na rozwód – wystąpić o rozwód

podjąć trąbkę – odebrać telefon

podkupić – wręczyć łapówkę, przekupić

podlizajło – lizus

podobiadek – drugie śniadanie

podołek – pojemnik zrobiony z fartucha do zbierania owoców, grzybów, czegoś naprędce gdy brak siatki czy koszyka

podpałek – placek wypiekany z ciasta chlebowego przed pieczeniem chleba, na skraju paleniska od płomienia nagrzewanego pieca, stąd nazwa tego placka

podpierdalanka – rodzaj biednej zupki z ziemniaków

podprowadzić – zwieść, oszukać, okpić, wyprowadzić w pole

podsechnąć – podeschnąć

podumać – pomyśleć

podusić – rozgnieść

podwody – przymusowa praca np. na rzecz wojska z gospodarzem, końmi i wozem

podwórek – chodź na podwórek, chodź na dwór

pogościć się – pobyć trochę w gościach

poharatać się – pociąć

pojechać na przyrodę – ybrać się za miasto

poka / paka – cześć

pokinąć – pozostawić, „pokinut ojca i matkę”

pokinunć – zgubić

poklikać – zawołać

pokotem leżeć – o zbożu wyłożonym po burzy lub skoszonym itp.

pokradajęcy – ukradkiem

pokrycie – prześcieradło

pokutować – ciężko pracować

policaj – policjant

połajać się – pokłócić się, powyzywać się

położyć telefon – odłożyć słuchawkę

pomacać – dotknąć

pomaczać – umoczyć

pomalej – pomału

pomaścić – posmarować chleb

pomienić – zmienić

pomieszczenie – pokój

pomnić – pamiętać

pomotać – powikłać

ponaduszać – powyduszać

ponaduwać się – nagniewać się

ponadziwić się – dziwić się wielokrotnie

ponalewać – nalać wielokrotnie

ponarastać – narosnąć w dużej ilości

popaść – trafić

popelina – wstyd, jaka popelina, jaki wstyd

port – przędza inna niż wełniana. Mówiło się np.o swetrze „to nie wełna, to port”

porugać – nawymyślać komuś

porwał – podarł, uszkodził, rozerwał

posiołek – osiedle, osada

posiwieć – osiwieć

posny – nie omaszczony, np.posny chleb, posne ziemniaki

posprowadzać – sprowadzić

postawić kogoś w kąt – postawić do kąta

postawić spektakl – wystawić sztukę

postąpić – dostać się (na studia)

postroić się – pobudować się, pobudować sobie, dla siebie

postronek – sznur np. prowadzić cielę na postronku

posudek – pojemnik

posyłka – paczka dostarczana drogą pocztową

poszanować – uszanować

poszed w kibini macier – wypchaj się, idź do diabła

poszedł w bołoto – przekleństwo typu idź do diabła, won

poszła ty w buraki – przekleństwo typu idź do diabła, won

poszła w czortu – przekleństwo typu idź do diabła, won

poszportać się – zaplątać się, potknąć

poślim – poszliśmy

pośpieszaj – szybciej

potachnąć – zmniejszyć objętość przez uleżenie się np. kapusta w beczce, siano na strychu

potałapany – pochlapany, np. „pierogi potałapane śmietaną”

potasz – proszek do pieczenia (soda oczyszczona)

potemu – dlatego, że

potoczyć – wypłukać, np. kubek wodą

potoknąć – wypłukać, także znaczyło polać wodę np. drugiej osobie na dłonie przy myciu się

potyrcze – mały, niepozorny, niewydarzony

poumierać – umrzeć

powalać – pobrudzić

powalać się – ubrudzić się np. błotem

powiestka – wezwanie

powmirać – umrzeć

powykańczać – wykańczać coś stopniowo

powymłócać – wymłócić złoże

pozaduszać – zadusić w dużej liczbie

pozahonorować się – unieść się honorem

pozakrywać – pozamykać

pozapominać – zapomnieć o wielu rzeczach

pozarastać – zarosnąć w znacznym stopniu

pozasychać – uschnąć w dużej liczbie

pozawczoraj – przedwczoraj

pozłotka – folia aluminiowa lub cynkowa

pożarnik – strażak

pożenić się – ożenić się

pójdziem – pójdziemy

pójść w odwiedki – odwiedzić rodzinę, w której niedawno urodziło się dziecko; nie należy przychodzić z pustymi rękami

półkopek – stóg zboża z kilkunastu snopków w polu

półkszorty / puszorki – rodzaj uprzęży

półpanek – młodzieniec, chłopiec powyżej 18 lat

półpierdun – wierzchnie okrycie długości?

półwieczny – człowiek w średnim wieku

półwieku – połowa życia

pramo – po prostu, bezpośrednio

pranik – deska z rączką do prania – uderzania mokrego zwiniętego w rolkę prania

prawić – odprawiać (o mszy)

prawować się – udowadniać swoje racje, sprzeczać się

prażnik – odpust, święto

pretendować do ziemi – ubiegać się o prawo własności udziału do ziemi

proch – kurz (mówiło się: „pościeraj prochy”)

produktowy – spożywczy

prodziż – prodiż

prosiciel – petent, interesant

prościć – przebaczyć

prowadzić siebie – zachowywać się

prukwa – obelżywie kobieta „rozlazła”

prygać – skakać

prynuka – namawianie

prypiska – zameldowanie, meldunek, dokument poświadczający miejsce zamieszkania

przebrać się – przeprowadzić się

przeciwny – 1. nieprzyjemny, wstrętny; 2. wrogi; 3. zły; 4. nieustępliwy

przeczytać morały – prawić komuś morały

przedstawiać – wyobrażać sobie

przedzierzgać się – przebierać się

przekabacać – przeciągać kogoś na swoją stronę, przekomarzać się

przepisać – przekazać własność

przepytać – przesłuchać (o świadku)

przestuga – przeziębienie

przeszłoroczny – zeszłoroczny, ubiegłoroczny

przetak – sito

przeżywać – denerwować się, martwić się

przeżywanie – zamieszkiwanie

przędziwo – półprodukt do przędzenia lnu lub konopii

przódy – dawniej, we wcześniejszym czasie, kiedyś

przycisnąć – prześladować, przymusić

przyczynek – dokładka do porcji obiadu, do wagi itp.

przygarść – tyle, ile da się zagarnąć dłonią, np. pęk zboża zagarniany do jednego ścięcia sierpem

przyjęcie – wizyta w gabinecie lekarskim

przykazać – nakazać

przykrócić – ograniczyć

przylepka – kromka chleba

przylimonić – walnąć, stuknąć

przymówić – zrobić komuś złośliwą uwagę

przypisany – zameldowany, posiadający dowód zameldowania

przytaskać – przynieść coś ciężkiego

przytrzódka – pomocnik kierownika stada krów

przytułek – miejsce, kąt

psiuk – mały pies

pszono – jagły, oczyszczone z łusek proso

puczka – czubek palca (miara, np. szczypta soli)

pulares – portmonetka

purwatka – rzadzizna, rzadka zupa

puryc – elegant, szpanujący kawaler

pustomówiec – człowiek wiele mówiący, używający słów bez treści

putać – plątać, mylić jedno z drugim

putnia – wiadro

pypka – smoczek; sutek

pyszliwy – zarozumiały, mający wysokie mniemanie o sobie

R

rabanki – piegi

raby – plamisty (stąd często łaciata krowa nazywana jest Rabą)

rachować – liczyć

radyrka – gumka do ścierania ołówka

rajbetka – paca murarska

rajtki – spodnie wkładane do butów „oficerek” rozszerzane przy kolanach na zewnątrz

rajwach / harmider – gwar, hałas, zamieszanie

rakieta – fajerwerk

ramka – ramka papierosów, paczka papierosów

raniej – wcześniej, dawniej

rapaty – szorstki

raszpel – pilnik, zdzierak do drewna

raszpla – kobieta bardzo lekkiego prowadzenia

razdziawa – gapa, niezdara

rechotać – 1. śmiać się głośno, rubasznie; 2. rechotać – o żabach

recht – prawda

recht – słowny np. „szewc miał recht, bo zrobił buty w terminie jak obiecał”

rećka – rzodkiewka

rekruty – wojsko, służba wojskowa

repatriant – osoba powracająca do kraju po długim pobycie na obczyźnie

reszelucha – gruba, postawna kobieta

rezać – ciąć, rżnąć, piłować

robaczliwy – robaczywy

rodny – 1. o pokrewieństwie pierwszego stopnia, rodzony; 2. ojczysty, rodzimy

rodyska – rzodkiewka

rogatka – proca

romaszka – rumianek

rozbawić – rozcieńczyć

rozchody – wydatki

rozczapierzyć – rozłożyć

rozduć – dmuchając napełnić powietrzem, rozdąć

rozdziewać się – zdejmować z siebie ubranie, rozbierać się

rozebrać się – zorientować się; rozejść się

rozgawenia – osoba roztargniona

rozhajcować – rozpalić w piecu

rozharatać – skaleczyć

rozjaśnić – wyjaśnić, wytłumaczyć

rozkieraka – przysadzisty niewysoki mężczyzna; człowiek rozkraczony, niezręczny

rozkłócić – wymieszać, np rozkłócić wodę z mąką

rozkołupać – powiększyć otwór

rozkosz – bogactwo, zbytek

rozkoszny – luksusowy, z przepychem

rozkwasić – mocno zranić, rozbić

rozłupać – pozbawić łupy

rozmówić się – 1. zacząć rozmawiać, wszcząć rozmowę; 2. omówić z kimś jakąś sprawę, wyjaśnić coś w rozmowie

roznieść – zburzyć, zrujnować – o budynkach

rozpiska – kwit, pokwitowanie

rozpusta – zbytki, swawole

rozpuszczanie – rozpuścić dzieci, rozpieścić dzieci, rozpuszczony jak bisurmański bicz, rozpieszczone dziecko

rozstroić się – rozbudować się

roztropa – osoba roztargniona

roztworzyć – otworzyć np. okno, słoik, buzię

rozwalucha – ruiny

rozwitać się – pożegnać się

roździawa jedna – krzykaczka, głośna osoba

równo – jednakowo

rubaszka – koszula męska; bluza

ruchla – przezwisko Żydówki (starej, brzydkiej)

ruczaj – strumień, potok

rugać – 1. wyzywać, łajać, besztać; 2. przezywać, określać kogoś przezwiskiem

rupcak – plecak

rychać – kaszleć

rychtować – przygotowywać: mówiło się „Narychtuj sy ubrani na jutro!”

rychtyk – akurat, właśnie, samo rychtyk – w samą porę, o czasie

ryckal / ryskal – łopata

ryćkać – kopać, orać byle jak

ryhać – kaszleć

ryło – twarz; pysk

rynka – niski, płaski rondel z rączką, patelnia

rynwa – rynna

rypać się – tłuc się, bić się

ryskal – łopata do kopania

ryziaki – gałęzie po scięciu drzewa. Hylaki gałęzie na drzewie

ryży – koloru palonej cegły, rudy

rzeczułka – mała wąska i płytka rzeka

rzemyk – pasek do spodni

rzeszoto – rodzaj sita o znacznie większych oczkach

rżysko – ściernisko, pole po zżętym zbożu

S

saczek – bluzka

safanduła – niedorajda, niezdara, oferma, niedołęga

sałata / sałaciarz – taksówka, taksówkarz

saławiej – słowik

samogon – bimber, nielegalnie pędzony alkohol

samosiejka – tytoń uprawiany na własne potrzeby

sapa – motyka

sarafan – sukienka bez rękawów

sąd apilinkowy – sąd rejonowy

sczeznąć – zginąć

se – sobie – weź se kup, weź sobie kup

seminar – seminarium

serjozny – poważny

serwis – komplet nakrycia stołowego dla jednej osoby

siać – rzucać zbożem przy szodrowaniu tj. składaniu życzeń noworocznych

siadać na głowę – wejść komuś na głowę

siarniki – zapałki

siaszka – kosa

siedlisko – miejsce zamieszkania

siejka – worek z ziarnem w czasie siana

siemja – rodzina jako komórka społeczna

siemki – pestki słonecznika, dyni

sienie – korytarz

sień – weranda

siniak (akcent na „a”) – rodzaj grzyba, którego kapelusz sinieje po potarciu

sinka – niebieska farba

siny – kolor niebieski

sioło – wieś

siorbać – chłeptać, pić lub jeść głośno

sipa – łopata

siunek – pogardliwa nazwa mieszkańca Przemyśla

siurek – smarkacz, „mały interesik” u chłopczyka

skakina – ty skakino jedna, ty bydlaku

skamiejka – ławka szkolna

skandal – awantura

skałka – zadra z deski

skapcanieć – zaniedbać się

skazywać – nakazywać, zalecać

skiba – pajda chleba; kromka chleba

skibki – kanapki

skisły – kwaśny, skwaśniały

sklep – piwnica murowana

skołowacieć – stracić orientację, zgłupieć

skołowacieć – stracić rozum

skopek – pojemnik do dojenia np. krów

skowroda – patelnia

skrobać marchewki – deptać komuś po piętach

skryty w sobie – zamknięty w sobie

skrzypka – skrzypce

skuczno – tęsknie

skurczybyk – osoba niedobra

skurczysyn – osoba niedobra

słonko – słońce

słuchy – pogłoski

słuchy chodzą – krążą pogłoski

słychać – czuć, słychać spaleniznę, czuć spaleniznę, np. psucia się potrawy – „już tą szynkę słychać”

słychować – co słychować? co słychać?

słyszeć – czuć

smak – wywar, bulion warzywny, grzybowy lub mięsny stosowany do zup

smark – niedorostek, smarkacz

smarowóz – brudas, brudno ubrany człowiek

smażenica – jajecznica

smorgać – 1. obrywać liście z gałązek, np. z wiśni do kiszenia ogórków; 2. pociągać (zakatarzonym) nosem

sobaka / sabaka – pies

sobierać się – zbierać się

sodomagomora – bałagan, nieporządek

soobrażenije – pojęcie, wyobrażenie

soroczka – koszula

sort – gatunek

sowiecki – właściwy Sowietom, Rosji sowieckiej

Sowiety – władza radziecka, sowieci

sowremienny – współczesny, dzisiejszy

spaćkać kogo – przenośnie: nakrzyczeć, obrazić kogo

spaćkać się – ubrudzić się

spalnia – sypialnia

spamiętać – zachować w pamięci, zapamiętać

spartolić – zrobić coś nieudolnie, po partacku, zepsuć

sparżny – łakomy

spasać – ratować

spirt – wysokoprocentowy alkohol, spirytus

spisek – rejestr, spis, lista

sporim, kto... – załóżmy się

sporny – wydajny

sportować – ćwiczyć, trenować

sporządzić – uporządkować, ułożyć do przechowywania plony

sposobny – mający zdolności umysłowe, zdolny

spraszać – zapraszać

sprawka – zaświadczenie

sprzeczny – kłótliwy, nieskory do zgody

spuścić – tu w znaczeniu ściąć drzewo np. „poszli do lasu spuścić 2 brzozy”

srogi – 1. zagniewany, zły, obrażony; 2. ostry, surowy

stakanczik – szklaneczka

stanąć na kolano – klęknąć

stancja – duży pokój

starszy – drużbant, świadek ślubu

starucha – stara kobieta

sterebić – zgnieść

stojali – stały

stojało – stało

stolarzowaty – znający się na stolarce

stolik się oswobodził – stolik jest wolny

strachować – ubezpieczać co lub kogo w instytucji ubezpieczeniowej

stroić – 1. przyrządzać, przygotowywać; 2. przebierać się za kogoś; 3. urządzać, organizować

strojnie – elegancko, szykownie

strucel – strucla

struchlałe – zmurszałe np. „patyki struchlałe”

strupieszały – zgniły

strupieszeć – zgnić

stryj / stryjek / stryjaszek – brat ojca

stryjenka – żona stryja

stryjko – stryjek

stryjna – żona stryja

studzienina / dryhle – galaretka z mięsa

stuk – karta stuk, w grze w karty, karta nie do wycofania

suchna – owca

suchotnik – człowiek chory na gruźlicę, gruźlik

sulan – leworęczny, mańkut, szmaja

sumka – torba lub teczka do noszenia różnych przedmiotów, też torebka damska

sup – zupa

sutka – doba

swacha – swatka

swarzyć się – kłócić się

swatać się – swatać się, proponować małżeństwo, posyłać swaty do wybranki

swoboda – wolność, niezależność

swojski – swój, tutejszy

swołocz – łobuz, drań, chuligan

swyntarz – cmentarz

symptom Dauna – zaspół Dauna

syr – ser

syrodój – mleko prosto od krowy

szaflik – ceber

szajbka – podkładka

szajbus, szajbnięty – wariat

szałaputa – człowiek bezmyślny

szaławyło – ktoś szybki, prędki w pracy, mowie, niedokładny

szantrapa – osoba roztargniona

szaragi – drewniana, stojąca rama z kołkami, służąca do wieszania odzieży

szarawary – obszerne spodnie

szaszki – warcaby

szaszok – tchórz

szczapa – kawałek kloca rozłupanego na kilka części

szczerbaty – wyszczerbiony

szczezło – zniknęło, przepadło

szczeznąć – zgubić się, przepaść, np. „szczezła mi zapinka”

szczodrowanie – życzenia noworoczne

szczun – smarkacz

szczytać – 1. liczyć, rachować; 2. uważać, być zdania

szelmowaty – niezbyt uczciwy, chytry

szełewyło – osoba nadpobudliwa

szepetlawy – sepleniący (w mowie)

szeptucha – znachorka

szkaradny – brzydki

szkarałupa – skorupka z jajka lub orzecha

szklić – wstawiać szyby

szkodowiery / szkodowieki – skąpca

szkolnik – uczeń

szkrabać – drapać

szkraby – stare buty

szlauch – rura gumowa, wąż gumowy do wody

szlijki – szelki do spodni

szmaja – leworęczny, mańkut

szmira – gęsty ciemny smar do wozów

szmuc – brud

sznajdyza – narzynka do metalu

sznyrać – grzebać za czymś, szukać czegoś

szparhać – zjeżdżać z górki np. na sankach, często na butach

szparko – szybciej, poganianie

szparować – oszczędzać

szpignąć – ukłuć

szpilorek – szydło

szprechać – mówić po niemiecku

szpuk – gołąb pospolity, nierasowy

szpurc – niedorostek, smarkacz

szpurt – szybki bieg

szrapnel – odłamek pocisku

sztafirować – stroić się

sztanga – obciążnik zegara ściennego

sztany – 1. spodnie; 2. spodnie, rajtki do butów z cholewami

sztrabanty – drewniana obudowa wnętrza stajni. Chodzić po sztrabantach – ryzykować, przeginać

sztraf – mandat, kara pieniężna

sztrajblacha – blacha w futrynie drzwi

sztreka – kolej

sztubak – uczeń klas początkowych

szturkać – szturchać, potrącać

szturpak – o kimś niezgrabnym

szuba – sałatka kartoflano-śledziowo-warzywna

szulaki – określenie na ptaki drapieżne polujące na gołębie

szuma – szumowiny zbierające się na powierzchni gotowanej zupy

szumny – huczny

szurganiec – łobuziak

szutka – żart, dowcip

szwagier / szwagra – mąż siostry, brat męża, brat żony, szwagier

szwajcar – odźwierny, szwajcar, woźny

szwajsaparat – spawarka

szwajsować – spawać

szwarny – ładny, piękny

szwendać się – włóczyć się, plątać się, niepotrzebnie łazić

szwy – szle, szleje – uprząż złożona z pasków rzemiennych

szwytko – szybko, „idź tam szwytko”

szyf – statek

szykarny – szykowny, elegancki

szypszyna – nasienie, owoc dzikiej róży

Ś

ścielić – rozkładać pościel do spania lub po spaniu

ścielić się – leżakować na łące (o lnie)

ścieśniać się – krępować się, wstydzić się

ścil – sufit, często drewniany

ściśnienie – ucisk, prześladowanie polityczne

ślabizować – słabo czytać

śladem – naśladowanie kogoś, w ślady

śledzić – pilnować czegoś

śledź – krawat

ślepy – pozbawiony wzroku, ślepy

ślozy – łzy (częste powiedzenie: i po co tak lejesz ślozy?)

śniedać – jeść śniadanie

śrubować – przymocowywać śrubą, wkręcać śrubę

śrubsztak – imadło kowalskie, ślusarskie

światły – 1. jasny; 2. widny; 3. rozumny, oświecony

świerzbieć – dawać uczucie nieprzyjemnego łaskotania, swędzieć kogoś

świeży – chłodny

świeżynka – usmażone mięso ze świeżo ubitego wieprza

świntucha – kobieta zachowująca się wulgarnie, wulgarna kobieta

świństwo – brzydki, szkodzący komuś postępek

świsnąć – zabrać, ukraść

świstek – gwizdek

T

ta – podkreślenie emocjonalne wypowiadanego zdania „ ta co ty” „ta joj”„ta fest” „ta weź”

tabaka – tytoń

taborek – taboret

takij –  taki

tako – w ten sposób

taksówka – nazwa każdego samochodu osobowego, nie koniecznie taxi

tałatajstwo – chuligani

tamożnia – komora celna

tarabanić – 1. gramolić się, ciężko dźwigać; 2. łomotać, hałasować uderzając w coś mocno; 3. gramolić się gdzieś lub na coś

tarakan – insekt – karaluch

targnąć – szarpnąć, pociągnąć gwałtownym ruchem

targować – 1. sprzedawać; 2. handlować

tarmosić – szarpać potrząsając, targać

tartiuch – placek ziemniaczany

taskać / taszczyć – nieść mozolnie, z wysiłkiem, dźwigać

tasować – dopasowywać, wyrównywać

tatarka – gryka

tatko – tato

tej – napój herbaciany z suszonych ziół

telefon mobilny – telefon komórkowy

telepać się – trząść, człapać, iść powoli

temu – dlatego

ten – ten pomarańcz – ta pomarańcz, ten winogron – ta winogron

tenże – ten sam

terebić – obierać np. jabłka, ziemniaki

terlica – międlica

termiecie – odpady lnu lub konopi w czasie międlenia, paździerze

terminówka – tymczasowy areszt

termośić – potrząsać – szarpać kimś lub czymś

terperda / torpeda – mały pociąg osobowy złożony z dwóch jednostek

tłumak – zawinięty w płótno – prześcieradło jakiś pakunek i niesiony na ramieniu, na plecach 

tłumok – duży nieforemny pakunek, tobół, tobołek

toczka – głośnik zakładowego radia

tok – bateria; miejsce w stodole, klepisko

tołkować – tłumaczyć, bez tołku – bez sensu, bez pomyślunku, nietołkowny – nie dający sobie wytłumaczyć

trafić na chanajki – przed wojną dzielnica znana z pośledniejszych pań lekkiego prowadzenia

traktować – częstować

trapić się – niepokoić się, martwić się

trącić – uderzyć (o piorunie)

trelić – dużo mówić, mówić bez sensu, paplać

trepy – zdeptane obuwie

trudnowato – dość trudno

trumkać – brzdąkać

trwożny – zatrważający, alarmujący

trynie / trynia – drobna słoma

trzepać – 1. oczyszczać z paździerzy; 2. gadać, paplać szybko, dużo mówić

trzepak – gadatliwy mężczyzna, gaduła, papla

tucać – uderzać

tudy siudy – to tu, to tam; i tu i tam; to tam, to siam

tuj tuj – za chwilę (np. „tuj tuj by go złapał”)

tuman – mgła

tumanić  – oszukiwać

tunelek – rurka

turma / tiurma – więzienie

turza – boli

tuszonka – konserwa mięsna

tutaj babcia koszyk nosiła – „gest kozakiewicza”, tu się zgina...

tuszony – gotowany pod przykryciem w niewielkiej ilości wody, tłuszczu, duszony; smażony

tuszyć się – dusić, gotować pod pokrywką

tutejszy – miejscowy, taki jak w danym miejscu

tyćko – malutko, troszeczkę

tykać – wskazywać palcem, wytykać

U

uberok – licha kurtka robocza

ubić – zabić

ubierać – 1. sprzątać; 2. zbierać plony; 3. dodawać ozdoby, przystrajać; 4. nakładać na kogoś jego ubranie, ubierać kogoś

uborka – zbiór plonów; żniwa, sianokosy, wykopki oziminy

uchażor – starający się o rękę panny

uczoba – uczenie się, nauka

uczony – taki, który chodził do szkoły, ukończył jakąś szkołę

uczycielka – nauczycielka

udany – podobający się

udawlenie – (podwyższone) ciśnienie

udzieraj – okup

ugaszczać – proponować poczęstunek, częstować

ugotujem – ugotujemy

ujadać się – spierać się zażarcie, użerać się

ujść – opuścić jakieś miejsce, wyjść, pójść sobie

ukatrupić / zakatrupić – zabić

ukazywać – czynić widocznym, wskazywać, pokazywać

ulnik – babka ziemniaczana

unaj / undzi – tam

uniżenie – obniżka, spadek wartości, dewaluacja (o pieniądzach)

upioke – upiekę

urok – lekcja

ustać – 1. zmęczyć się; 2. przestać

ustanowić – 1. uczynić obowiązującym, wyznaczyć, ustalić; 2. postawić

ustawać – męczyć się, odczuwać zmęczenie

uszanowanie – szacunek

uszczupić – uszczuplić, urwać

uśpieć – zdążyć

utracić – stracić

utuszyć – udusić, upiec

utwierdzić – zatwierdzić

uważać – 1. darzyć szacunkiem, szanować, poważać; 2. zważać na kogoś; 3. cenić

uwidzieć – zobaczyć

uzuć – obuć, założyć buty

użas – strach

W

w gardle komuś stoi – stoi kością w gardle

wajcha – dźwignia

walać się – 1. być pozostawionym byle gdzie bez opieki, poniewierać się; 2. turlać się, przewracać się

walki – bochny gliny zmieszanej z pociętą słomą. Służyły do wypełniania przy stawianiu ścian budynków.

walonki – obuwie z filcu na mróz i śnieg

wała – takiego wała, „gest kozakiewicza”, tu się zgina...

wełęsa – włóczęga

wałęsać się – włóczyć się

wańciuch – żołądek, wielki brzuch, kałdun

wańka – przedsionek

wapros – pytanie

warenice – ugotowane placuszki na pierogi (gdy zabrakło farszu)

warenie – konfitury

waserwaga – poziomica

watacha, wataszka – grupa, gromada

wąsaty – z wąsem

wchodziny – przyjęcie z okazji wprowadzenia się do nowego domu, parapetówka

wcinać – jeść

welocyped – rower

wentroba – wątroba

wereta, wereto – 1. płótno, narzuta, prześcieradło, płachta ze zgrzebnego płótna; 2. płachta – plandeka z płótna własnej roboty do noszenia trawy, słomy, liści itp.

węzeł – tobół, tobołek, pakunek

wgramolić się – wdrapać się

widny – okazały, pokaźny, wybitny, imponujący

wiecheć – wkładka do butów (ze słomy)

wieczera – kolacja

wieczerać – jeść kolację

wieczorny – zachodni (o stronach świata)

wiedzieć – znać coś

wiernusa – zawrócić się

wierzchni – górny – znajdujący się na górze, na zewnątrz czegoś

wieśniak – człowiek pochodzący ze wsi

winograd – winorośl

winowaty – odpowiedzialny za coś, obciążony winą, winny

wiszczeć – piszczeć, krzyczeć

witka – cienka długa wiotka gałązka, rózga

wiuga – zawieja

wkluczyć – uruchomić jakiś mechanizm, włączyć

wkrochmalić się – przyjść nie w porę

wkuczy się – przykrzy się, tęsknię

władać – 1. mieć na własność, posiadać; 2. umieć posługiwać się czymś, władać czymś

włanczać, wyłanczać – włączyć, wyłączyć

wmieście – razem, wspólnie

wodzić – prowadzić

wołochaty – owłosiony

wołoczebne – prezent od matki chrzestnej

won! – precz!

wotawa – potraw, drugi pokos trawy

wozić się – cackać się, certować się z kimś

wpakować się – wejść bezceremonialnie, wpakować się, wepchnąć się

wpierw – dawniej, przedtem

wpół – w pasie

wraz – 1. natychmiast, od razu, zaraz; 2. razem

wredota – o osobie wrednej

wrócić się – zawrócić

wrzaskun – awanturnik, pieniacz, także głośno krzyczące dziecko

wsechać – wyschnąć

wsio – 1. wszystko; 2. koniec, klapa

wsio ryba – to samo

wstawiać mozgi – moralizować, pouczać

wstromić – 1. włożyć, wetknąć np. „wstromił głęboko widły w siano”; 2. zapodziać coś np. „wstromił okulary Bóg wi gdzie”

wsylić – nawlec np. igłę

wszak – przecież

wszelak – różnie, rozmaicie

wtrafić – trafić

wtrynić – wtrącać się bez pytania np. „zawsze musisz wtrynić swoje 3 grosze do rozmowy”

wujko – wujek

wujna – żona wuja

wybałuszyć gały – wytrzeszczyć oczy

wybawić – ocalić, uratować

wybełtać – 1. rozmieszać, wymieszać; 2. powiedzieć coś bełkotliwie, wybełkotać

wybić z równowagi – wytrącić z równowagi

wybierać – 1. wyjmować coś ze środka, wyciągać; 2. zabierać, wydostawać

wyborny – pochodzący z wyboru, wybieralny

wychod – wyjście

wychodek – ubikacja zwykle w podwórzu

wycierucha – kobieta bez zasad

wycug – dożywotnie, utrzymanie

wycyrklować – wycelować

wyczmuchać – przewietrzyć

wyczuchrać się – 1. wdrapać się; 2. wyzdrowieć

wydać – wynająć komuś

wydurniać się – wygłupiać się

wygartywać – wygarniać

wygładzić – uprasować wiele rzeczy

wygon – pastwisko na łące

wygrużać – wywalać, usuwać

wyhodować się – wychować się

wykidajła – 1. odźwierny; 2. mężczyzna pilnujący porządku w restauracji, klubie, dyskotece

wykipiło – wykipiało

wykluczyć – odłączyć od dopływu prądu, wyłączyć

wykopyrtnąć – przewrócić się; umrzeć

wykup – opłacenie przez nowożeńców możliwości przejechania przez tzw. „bramę” z kościoła do domu

wykurzyć – wypalić papierosa, fajkę

wymuzgać – wytrzeć np.naczynie po miodzie kęskiem chleba

wyniesiony – wyrośnięty

wypuścić się – wybrać się gdzieś

wyrko – łóżko

wysadzić – obsadzić roślinami

wysiudać – wypędzić, wyrzucić

wyskipło – wykipiało

wyszmarkać – wysmarkać

wyszynk – restauracja z wódką

wyszywanie – haftowanie

wyściółki – wkładki ze słomy wkładane zimą do butów

wytrząsać – potrząsać

wyuczyć się – nauczyć się

wywieszka – szyld

wziąść na borg – skredytować, wziąć na kredyt

wzion – zabrał

wznieść – zbudować

wzrosły – dorosły

wzuć – założyć buty

wże – już, „Ty wże mówiła z mamą?”

Z

za biezdurno – za nic, za darmo

za frajer – za nic, za darmo

za im – za nim

za pazuchą – pod pachą

zabagać – zachciewać

zabełtać – 1. zamieszać w naczyniu, np. zsiadłe mleko; 2. komuś zawrócić w głowie – np. chłopak pannie, oszust kupującemu

zabezdurno – bezpłatnie, darmo

zabihmać się – przysiąc, że mówi się prawdę

zabobon – wiara w jakąś magiczną moc, przesąd

zabućko / zabudźko – zapominalski

zachlidać – zaglądać, spoglądać

zachodzić komuś – (o gniewie, złym humorze) napadać

zachowany – ukryty, schowany

zachryszka / zakryszka – zielenina do zupy

zaciągnąć się – zagłodzić, brak apetytu

zadawać – dać

zadni – tylny

zadzierka – zadra

zagabywać – zaczepiać, zagadywa

zagasić – zgasić

zagumnienki – ogrody, sady za domami, tylne strony zabudowań gospodarczych

zahałakać – zająć się czymś, zainteresować np. „dziecko zahałakało się lalką i przestalo płakać”

zaharować – dorobić się, ciężko pracując

zahata / zagata – ocieplenie z liści na zimę stawiane przy ścianach domów

zaidrosny – zazdrosny

zajadły – 1. broniący lub zwalczający coś z uporem, z pasją, zawzięty, zażarty, zaciekły; 2. agresywny, napastliwy

zajawa – pisemna prośba o załatwienie jakiejś sprawy, podanie

zajawić – 1. oznajmić, oświadczyć, zakomunikować; 2. donieść, zgłosić

zająć – zarekwirować, wziąć w posiadanie

zajedno – wszystko jedno, to samo

zajmować się sportem – uprawiać sport

zajzajer – kwas, coś bardzo kwaśnego

zakaciabnąć – długo nie wracać, przepaść, zaginąć

zakalec – niewyrośnięta, niedopieczona warstwa w cieście

zakazywać – zamawiać

zakąsić – 1. spróbować, skosztować; 2. zaspokoić pierwszy głód, zjeść trochę, przekąsić

zaklęty – zaczarowany, czarodziejski

zakluczyć – zamknąć na klucz

zakon – prawo

zakolegować – zaprzyjaźnić

zakoziabnąć – ostygnąć, stężeć np. „ugotowane kartole już zakoziabły”

zakryć – 1. pozbawić możliwości funkcjonowania, zamknąć; 2. zamknąć coś, zasłonić wejście, wlot; 3. zamknąć, uniemożliwić przekraczanie, przechodzenie

zakryszka – jarzyna do zup i rosołów

zakryty – 1. zamknięty; 2. zasłonięty

zakuwać – zabijać gwoździami

zalatywać do kogoś – wejść do kogoś na chwilkę

zalewajka – zupa

załubni – wyjazdowe sanie, ozdobne i wygodne

zamaniło – zachciało się

zamoknąć – zmoknąć

zamurdzony – umorusany

zaniać – zająć, zaanektować

zaniemóc – zachorować lub zasłabnąć

zapalić – włączyć (np. światło, telewizor)

zaparpać – zagrzebać

zaparte – zamknięte

zapaska – fartuch

zapaskudzić – nabrudzić

zapaździały – zaniedbany, marny, wynędzniały

zapełnić – wypełnić, wpisać dane do blankietu, ankiety

zapiska – notatka

zapleśnieć – spleśnieć

zapluszczyć oczęta – zamknąć oczy

zapodziać – zgubić, podziać

zapojka – napój do zapijania alkoholu

zapolnica – przegroda w stodole oddzielająca zapole od klepiska

zapowiedzi – publiczne ogłoszenie zamiaru zawarcia związku małżeńskiego wobec miejscowej wspólnoty parafialnej

zapraszka – 1. zasmażka, zaprawa do zagęszczania potraw; 2. sos, zaklepka

zaprawka – stacja benzynowa

zaprzeczać – zabraniać, zakazywać

zaprzeć – zamknąć, np. drzwi

zaprzeszły – sprzed dwu lat

zapuchnąć – spuchnąć

zapusty – ostatnie dni karnawału

zarabotek – zarobek, wynagrodzenie

zaraniej – zawczasu

zaregistrować się – zawrzeć ślub cywilny, zarejestrować związek małżeński

zarekomendować się – pokazać się, dać się poznać z dobrej strony

zasiek – sąsiek

zasilić – nawlec nitkę na igłę

zaskoczyć – wskoczyć

zasynać – zasypiać

zaszczepić – zamknąć na haczyk

zaszpilić – zapiąć na guziki

zaszportać się – potknąć się

zaścigać – zapinać, np. guziki w spodniach

zataskać – zanieść

zawczoraj – przedwczoraj

zawiadujący – kierownik, zarządca

zawierzyć – poświadczyć

zawieść samochód – uruchomić samochód

zawodzić – śpiewać przeciągle

zawołoki – przybłęda

zawtrakać – jeść

zawżdy – 1. przez cały czas, zawsze; 2. przedwcześnie

zaznajomić się – poznać się z kimś

zazula – 1. kukułka; 2. biedronka

zbawić – obniżyć

zbieracz – ten, co zbiera ziemniaki,

zbuk – zepsute jajko

zbytki – psoty

zdać – 1. złożyć w urzędzie (o dokumentach); 2. odddać, przekazać; 3. odstawić do punktu odbioru/skupu płodów rolnych; 4. nadać (bagaż)

zduć – wzdąć np. „Antoszka krowe zduło, bo najadła si łakomo mokry kuniczyny”

zdurniał, czy co? – czyżby człowiek ogłupiał, dziwnie się zachowuje

zdurnieć – zgłupieć

zdurzyć – okłamać, oszukać kogoś 

zdybać – spotkać, znaleźć, „dobrze, ży ja ciebi zdybał!”

zdym – zdejmij

ze świętem – życzenia z okazji świąt

zebranie rodzicielskie – zebranie rodziców, wywiadówka

zeksa / stać na zeksie – stać na czatach, okrzyk „zeksa” służy również jako ostrzeżenie alarmowe

zełepuch – niedojrzały owoc

zezwać – wyzwać, nakrzyczeć na kogoś

zgadać się – 1. porozumieć się, wspólnie postanowić, dogadać się; 2. zrozumieć czyjąś wypowiedź 

zgliwiały ser – psujący się twaróg

zgnoić – nagnoić, użyźnić obornikiem ziemię

zhurdzić – zwarzyć (np. „mleko się zhurdziło” – zwarzyło)

zieziulka – kukułka

ziobro – żebro

ziomal – rodak, kuzyn

zjechać się – przyjechać w jedno miejsce

zjeżyć się – zdenerwować się

zlęknąć się – przestraszyć się, wystraszyć się

złuć się – kłócić się, złościć się

zmoskaleć – zrusyfikować się

znajomić się – poznawać się, zapoznawać się

znakomy – znajomy, ten którego się zna

zołza – o osobie wrednej

zontik – parasolka

zorać – zaorać, zorać

zrazu – od razu

zrobić rezultat – policzyć się z kimś, zrobić z kimś lub z czymś porządek

zrobim – zrobimy

zwać się – nazywać się

zwurdzić się – ścinać się, zakwasić (o mleku) 

zzuć – zdjąć buty

Ź

źródlak – źródło

Ż

żąć – ścinać zboże, trawę

żeb – żeby

żeniaczka – ożenek, małżeństwo

żmenia, żminia – 1. garść, dłoń; 2. miara, garść z dwóch dłoni, żmińka garść z jednej dłoni

żmiakać – prać w ręku

żminka – miara – tyle, ile zmieści się w jednej dłoni, np. jagód

żulik – rabuś, złodziej

żuraw – urządzenie do wyciągania wody ze studni

żurnał – 1. ilustrowane czasopismo; 2. dziennik szkolny

żwakać – żuć

Żydek – pogardliwie o Żydzie

żywina – trzoda

żywuszczy – mający duży zapas sił witalnych, żywotny

LITERATURA:

Banach K. (2016) Polszczyzna kresowa przeniesiona z województwa tarnopolskiego na ziemię głubczycką. Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. UŁ dr hab. I. Jaros., Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Dialektologii Polskiej i Logopedii, Łódź

Czarnecka K. (2014) Słowotwórstwo gwar polskich na Ukrainie. Czasownik, Kraków

Geben K. (2019) Współczesny język polski. Swoistość języka polskiego na Litwie. Skrypt dla studentów I stopnia kierunków humanistycznych. Vilniaus Universiteto Leidykla, Vilniaus

Grek-Pabisowa I., Jankowiak M., Ostrówka M. (2017) Słownik mówionej polszczyzny północnokresowej. Instytut Slawistyki PAN, Warszawa

Riegiel J. (2014) Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie. Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa

Zielińska M. (2016) Kompetencja leksykalna młodych użytkowników języka polskiego na ukrainie zachodniej. Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki, Lwów