26-27. Wyspy Brytyjskie - mapa ogólna i rzeźba terenu
26–27 Wyspy Brytyjskie
Wyspy Brytyjskie obejmują dwa kraje wyspiarskie: Wielką Brytanię (Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej) oraz Irlandię (Republika Irlandii).
Arkusze map nr 26 i 27 obejmują poza terytorium Wysp Brytyjskich również (w południowej części) fragment północnej Francji.
Wielka Brytania to państwo leżące w północno-zachodniej Europie, na archipelagu Wysp Brytyjskich oblanych wodami Oceanu Atlantyckiego i Morza Północnego. w skład Wielkiej Brytanii wchodzą cztery kraje: Anglia obejmująca południowo-wschodnią część wyspy, Walia leżąca w zachodniej części wyspy, na północy Szkocja – wszystkie położone na wyspie Wielka Brytania, oraz Irlandia Północna zajmująca północną część sąsiedniej wyspy Irlandii. Wyspy Normandzkie leżące u północnych wybrzeży Francji (Bretanii) i wyspa Man na Morzu Irlandzkim, posiadają odrębny status, jako terytoria zależne Korony brytyjskiej. Terytoriami zależnymi Wielkiej Brytanii są również Gibraltar, leżący na południu Półwyspu Iberyjskiego przy Cieśninie Gibraltarskiej oraz terytoria zamorskie na innych kontynentach.
Irlandia natomiast zajmuje 84% terytorium wyspy o tej samej nazwie. Od wyspy Wielkiej Brytanii oddzielają ją cieśniny: Kanał św. Jerzego i Kanał Północny.
Powierzchnia Wielkiej Brytanii wynosi ponad 244 tys. km2, a Irlandii ponad 70 tys. km2.
W krajobrazie Wysp Brytyjskich dominują góry średnie oraz wyżyny i faliste równiny.
Położona na północy Szkocja jest pod względem geograficznym krajem bardzo zróżnicowanym, z leżącymi na południu i wschodzie nizinami określanymi wspólną nazwą Lowlands oraz górami w północno-zachodniej części. Są to Góry Kaledońskie i Grampian – określane wspólną nazwą Highlands, gdzie znajduje się najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii – Ben Nevis (1343 m n.p.m.). Krajobraz północnej Szkocji jest bardzo surowy i skalisty; południowa, nizinna część to pojedyncze wzgórza będące niegdyś wulkanami. Wybrzeże Szkocji to liczne zatoczki morskie, fiordy oraz wiele rozsianych wysp, takich jak Hebrydy, Orkady czy Szetlandy.
Drugie co do wysokości góry Wielkiej Brytanii znajdują się w Walii. Są to Góry Kambryjskie z najwyższym masywem Snowdon (1085 m n.p.m.).
Środkowa Anglia to Góry Pennińskie, które biegną równolegle do wybrzeża i mają charakter pofałdowanej wyżyny.
W Irlandii Północnej krajobraz jest podobny do szkockiego. w północnej części znajduje się rozległy lawowy płaskowyż ze słynną Groblą Olbrzyma, utworzoną przez tysiące bazaltowych kolumn (słupów) powstałych ok. 65 mln. lat temu z lawy krystalizującej przy obecności morskiej wody. Ścięte wierzchołki słupów przypominają gigantyczne płyty chodnikowe. Obiekt wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Irlandia natomiast jest niziną otoczoną wyżynami i pasmem starych gór Kerry z najwyższym szczytem – Corrán Tuáthail (1041 m n.p.m.). Krajobraz Irlandii to rozległe wrzosowiska i pastwiska. Dzięki nim kraj uzyskał przydomek “szmaragdowej wyspy” lub “zielonej wyspy”.
Charakterystyczną cechą wszystkich obszarów górskich na obu wyspach jest bardzo niewielka ilość lasów oraz występowanie dużej ilości pastwisk. w rzeźbie dominują szerokie doliny, grzbiety natomiast są na ogół płaskie, o obłych kształtach.
Tereny wyżynne to Anglia południowo-zachodnia. Znajdują się tu rozległe obszary torfowisk i wrzosowisk. Jest to krajobraz typowy dla Wysp Brytyjskich, nie występujący nigdzie indziej w takiej skali. Największe tereny nizinne natomiast znajdują się w południowo-wschodniej Anglii – jest to Nizina Angielska.
Archipelag Wysp Brytyjskich oddzielony od lądu europejskiego wąskimi cieśninami: Kaletańską i La Manche, składa się z około 5500 wysp, z których największe to Wielka Brytania, Irlandia, Anglesey, Hebrydy, Szetlandy, Orkady. Budowa geologiczna wysp wpływa na ich urozmaiconą linię brzegową; mamy przykłady wybrzeża klifowego w północnej Szkocji i w północno-zachodniej Anglii, wybrzeża riasowego w zachodniej części Półwyspu Kornwalijskiego i w zachodniej części Irlandii oraz wybrzeża fiordowego w Walii.
Sieć rzeczna archipelagu jest silnie rozwinięta. Rzeki na ogół są krótkie i mają bardzo duże spadki. Najdłuższe rzeki to Tamiza (338 km) w Anglii, Severn (336 km) w Walii i Shannon (259 km) w Irlandii. Bardzo liczne są też jeziora, najczęściej pochodzenia polodowcowego, zwłaszcza w górach Szkocji. Największe jezioro Lough Neagh, znajduje się w Irlandii Północnej. z kolei najgłębsze jeziora: Loch Ness i Loch Monar, występują w Szkocji.
Wielka Brytania jest państwem wielonarodowościowym, liczącym ponad 60 milionów ludności. Stolicą jest Londyn, leżący na południu Anglii, przy ujściu rzeki Tamizy do Morza Północnego. Innymi wielkimi miastami są: Birmingham, Leeds, Glasgow, Sheffield, Liverpool, Manchester. Irlandia natomiast liczy zaledwie 4 miliony obywateli, a jej stolica – Dublin, leży u wybrzeży Morza Irlandzkiego, na wschodzie wyspy.
Skojarzenia związane z Wielką Brytanią to przede wszystkim Londyn i jego zabytki takie jak: Tower Bridge, Big Ben, opactwo i Katedra Westminsterska, Pałac Buckingham, nowy Scotland Yard, National Gallery, to rodzina królewska, to najwybitniejszy dramaturg wszechczasów Szekspir, to najpopularniejsza grupa rockowa w historii muzyki The Beatles, to czerwone, piętrowe autobusy, to czarne stylowe taksówki, to czarne policyjne hełmy, to tajemnicze Stonehenge, to historyczny Wał Hadriana, to światowe naukowe centra w Oksford i Cambridge, to szkocka krata.
Skojarzenia związane z Irlandią to przede wszystkim nazwa “zielona wyspa” lub poetycko “szmaragdowa wyspa”, to Dzień Św. Patryka, to stylowy irlandzki pub, to muzyka irlandzka i celtycka, to wspaniała Grobla Olbrzyma.