OD REDAKCJI

W dniu 2 listopada 1925 roku pod kolumnadą pałacu Saskiego w Warszawie dokonano uroczystego odsłonięcia Grobu Nieznanego Żołnierza. Spoczął w nim bezimienny obrońca Lwowa, ale, tworząc tę symboliczną mogiłę, chciano uhonorować wszystkich tych, którzy oddali życie za Ojczyznę w czasie wielkiej wojny w latach 1914–1918 oraz w walce o granice w latach 1918–1920. Pamięć o poległych utrwalać miały tablice wmurowane w filary Grobu. Wyryto na nich nazwy najważniejszych pól bitewnych, na których walczył żołnierz polski.

Po zakończeniu II wojny światowej na Grobie Nieznanego Żołnierza zawisły nowe tablice, upamiętniające walki z lat 1939–1945. Kolejne pojawiły się w maju 1991 roku. Umieszczono na nich nazwy najważniejszych bitew oręża polskiego, stoczonych między X a XX wiekiem. W ten sposób w czasie uroczystości państwowych i wojskowych, które odbywają się przy Grobie Nieznanego Żołnierza, wspominamy wszystkich tych, którzy na przestrzeni wieków przyczynili się do chwały oręża polskiego.

Wielokrotnie w przeszłości przez ziemie polskie przetaczały się wojny niosące ogromne straty społeczne i materialne.

Geopolityczne położenie Polski na styku kultur Zachodu i Wschodu miało swoje konsekwencje nie tylko kulturowe, ale niestety też militarne. Publikacja Atlas. Bitwy oręża polskiego to wybór najważniejszych bitew polskiego oręża, ponieważ one wydają się być istotnym czynnikiem kształtującym naszą świadomość historyczną.

Nasze wyobrażenia o przebiegu danej bitwy są kształtowane głównie przez liczne dostępne opisy historyczne czy opracowania o charakterze popularno-naukowym. Ale opisy to nie jedyne źródła informacji. Znana każdemu z nas bitwa pod Grunwaldem, jedna z największych bitew w historii średniowiecznej Europy pod względem liczby uczestników, ma kilka swoich obrazów. Jednym z nich jest opis w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza. Innym obrazem jest wspaniała ekranizacja tej powieści z 1960 roku w reżyserii Aleksandra Forda, z której do historii polskiej kinematografii weszła odpowiedź udzielona przez króla Władysława Jagiełłę posłom krzyżackim 15 lipca 1410 roku na polach Grunwaldu:

 „Mieczów ci u nas dostatek, ale i te przyjmuję jako wróżbę zwycięstwa, którą mi sam Bóg przez wasze ręce zsyła”.

Wedle dwudziestowiecznego przekładu spisanych w oryginale po łacinie Roczników Jana Długosza, okazuje się, że to interpretacja, pisarska wizja Sienkiewicza, gdyż oryginał brzmiał nieco inaczej:

 „Chociaż nie potrzebuję mieczów mych wrogów, bo mam w mym wojsku wystarczającą ich liczbę, w imię Boga jednak, dla uzyskania większej pomocy, opieki i obrony w mej słusznej sprawie, przyjmuję także dwa miecze przyniesione przez was, a przysłane przez wrogów pragnących krwi i zguby mojego wojska”.

Czy opis bitwy przedstawiony przez Jana Długosza można uznać za najbardziej wiarygodny? Wśród historyków budzi on również wiele kontrowersji, ale jest to przykład kolejnego obrazu bitwy, który kształtuje nasze wyobrażenia o niej.

Bitwa pod Grunwaldem została również utrwalona na obrazie Jana Matejki. Malarz swoją wizję artystyczną wzbogacił o osoby, które nie uczestniczyły w bitwie, ale ich obecność na płótnie miała znaczenie symboliczne. Te postaci pokazują wiktorię oręża polskiego, męstwo, poświęcenie, rozwagę i siłę sojuszu, ale też fałsz, a nawet zdradę.

Nasz Atlas to jeszcze inne ujęcie tego wydarzenia. Barwny schemat dotykowy bitwy, pokazujący najważniejsze jej momenty, jest bardzo uproszczony, ale dzięki temu jest czytelny dotykiem i uszkodzonym wzrokiem. Przedstawiony obraz bitwy pozwala odczytać relacje między stronami konfliktu i kierunki działań wojsk, a przygotowany komentarz historyczny dokładnie opisuje miejsce bitwy, jej przebieg i późniejsze skutki starcia wielkich armii.

Schemat bitwy nie będzie zrozumiały, jeśli nie przeczytamy opracowanego komentarza do niej ze szczególnym uwzględnieniem pola bitwy, gdzie często ukształtowanie terenu czy tereny leśne lub bagienne miały bezpośredni wpływ na ruchy wojska i kierunek natarcia.

Współcześnie opowiadamy o bitwach również w bardzo efektowny sposób, dokonując inscenizacji historycznej, z zachowaniem możliwie wielu szczegółów, takich jak repliki sprzętów, ubiorów, ale też pilnując zastosowanej taktyki, a uczestniczący aktorzy używają ówczesnego języka i komend. Te wszystkie elementy składają się na możliwie wierne odwzorowanie historycznych wydarzeń. Trudno w to uwierzyć, ale w rekonstrukcji bitwy pod Grunwaldem w jej sześćsetną rocznicę wzięło udział prawie półtora tysiąca rycerzy z Polski, Niemiec, Włoch, Francji, Finlandii, Czech, Słowacji, Węgier, Rosji, Białorusi, Ukrainy, a nawet Stanów Zjednoczonych, zaś przedstawienie oglądało prawie 100 tysięcy widzów.

Prezentowany Atlas. Bitwy oręża polskiego to kolejne opracowanie z tyflomapami (precyzyjniej – z tyflografikami), poświęcone dziejom Polski. Ukazano w nim trzynaście bitew, które w szczególny sposób odcisnęły swoje piętno na losach naszej Ojczyzny. Wybór nie był prosty, bowiem na przestrzeni wieków Polacy wielokrotnie musieli chwytać za broń, aby walczyć o swój kraj. Czytelnik znajdzie więc tutaj opis bojów toczonych przez wojów Mieszka I, walki rycerstwa polskiego z Krzyżakami i Mongołami, triumfy polskiej husarii w XVII wieku, krwawe zmagania „czwartaków” pod Olszynką i wielkie polskie bitwy z czasów II wojny światowej. W ten sposób nasz atlas, podobnie jak cała seria atlasów historycznych opracowanych w serii wydawniczej TYFLOGRAFIA POLSKA, po raz kolejny wypełnia istotną lukę wśród publikacji o tematyce historycznej dla osób niewidomych i z dużym ubytkiem widzenia, które do tej pory nie miały lub miały bardzo utrudniony dostęp do tego typu materiałów.

Liczymy, że zarówno schematy, jak i towarzyszący im komentarz historyczny staną się inspiracją do dalszych poszukiwań i uzupełniania swojej wiedzy. Mamy nadzieję, że publikacja stanie się cenną pomocą dydaktyczną, pobudzającą ciekawość młodych odbiorców, ułatwiając im naukę w szkole i umacniając uczucie dumy z postawy wcześniejszych pokoleń.

Redakcja